پنجه های غول آهنی در قلب تاریخ کرمان - راوه بلاگ

اگرچه دلیل مسؤولان شهری برای احیای بافت تاریخی به واسطه حضور سیتی سنتر، ترغیب مردم به بازگشت و زندگی در مناطق تاریخی کرمان بود، اما غول چندطبقه تجاری این روزها هرچه بیشتر قد علم می نماید، نفس کشیدن برای بافت تاریخی را سخت تر می نماید و بیم تخریب و تهدید منظر بصری شان را بیشتر. کاروانسرای قدیمی کوزه گران و میدان ثبت ملی شده ارگ، دو بنایی هستند که تا به امروز در مقابل پیکر عظیم الجثه سیتی سنتر پشتشان لرزیده و بواسطه ارتعاشات و لرزش های ناشی از گودبرداری و ساخت و ساز در بخش هایی دچار ریزش شده اند؛ میدان ارگ یکی دو سال پیش و کاروانسرا طی همین هفته های اخیر. از همین حالا که اسکلت آهنی سیتی سنتر به سرعت در حال قد کشیدن است، پیداست این پروژه تجاری ناهمگون با بافت تاریخی که هیچ یک از قوانین میراثی ساخت و ساز در حریم آثار ملی را رعایت ننموده و با کلی تخلفات در حال جان دریافت است، چگونه تیشه به ریشه بافت زیبا و یکدست تاریخی دیار کریمان ایران خواهدزد.

حالا که درباره سازه آهنی بافت تاریخی کرمان برایتان می نویسیم، نزدیک به یک دهه از آغاز ساخت و ساز آن می گذرد،در این مدت پروژه در دوره هایی به حمایت بعضی نهادها و مجوزها پیش رفته و در بعضی سال های به همت بعضی مسؤولان میراثی قانون مدار و با توسل به قوانین موجود در این حوزه متوقف شده است. از جمله در سال گذشته که مخالفت سرسختانه اداره میراث فرهنگی استان کرمان پروژه را به تعطیلی کشاند، اتفاقی که متاسفانه چندان پایدار نبود و حالا دوباره ماشین های سنگین و جرثقیل های عظیم موتورهایشان را برای تکمیل سیتی سنتر به کار انداخته اند تا به هر قیمتی شده شکل تجارت را در این بافت تاریخی تغییر دهند. تجارتی که کاسبان بازار عظیم کرمان را هم متاثر خواهدکرد و بیم آن می رود در آینده نه چندان دور دیگر خبری از حجره های سنتی و باصفای کرمان نباشد.

نکته مهم درباره سیتی سنتر کرمان مساحت بالایی است که برای ساخت این مجتمع تجاری از سوی مسؤولان شهری معین شده است. به گفته امید ابراهیمی، مدیرعامل انجمن دیدبانان میراث و تمدن کرمان این مجتمع موازی با بازار تاریخی کرمان است و از خیابان امام آغاز شده و تا میدان ارگ ادامه دارد. و این یعنی مساحت سازه آهنی تجاری به وسعت بافت تاریخی کرمان است و به عبارت بهتر و دقیق تر سیتی سنتر حریم بافت های تاریخی چون کارونسرای کوزه گران، تیمچه، بازار کرمان و میدان ارگ را نقض نموده است؛ آثاری که همه آنها ثبت ملی شده و جزو میراث ارزشمند کرمانی ها به شمار می فرایند. درکنار این آثار تاریخی، بناهای قدیمی و ارزشمند دیگری چون مسجد ملک و مجموعه گنجعلی خان وجود دارد که وجود آنها هم زیر سایه سرد و سنگین سازه تجاری پنهان خواهد شد اما به نظر می رسد هیچ کدام از این میراث برای مسؤولان استان به اندازه این مجتمع تجاری اهمیت نداشته که دادگاه در نهایت رای را به نفع آن صادر نموده است.

میراثی که یکی یکی فرو می ریزند

این فعال میراث فرهنگی با تاکید بر این که سیتی سنتر هم از حیث ارتفاع به بافت تاریخی مشرف بوده و هم حریم کمی و کیفی را رعایت ننموده است، می گوید: متاسفانه این پروژه 15 تا 20 متر گودبرداری داشته و به دلیل لرزش زمین حین ساخت و ساز در طول سال های گذشته، آسیب های زیادی به بناهای تاریخی همجوار رسیده، طوری که بخش هایی از کاروانسرای کوزه گران که در نزدیک ترین فاصله با این مجتمع قرار گرفته است، طی روزهای گذشته فرو ریخته است. بخش هایی از میدان ثبت ملی شده ارگ هم که چسبیده به سیتی سنتر دو سال پیش بر اثر گودبرداری برای ساخت سازه فروریخت.

خانه از پای بست ویران است

اگرچه مدیریت اداره میراث فرهنگی استان کرمان درحال حاضر کوشش زیادی برای متوقف کردن احداث سیتی سنتر طی یکی دو سال گذشته انجام داد و حتی در مقطعی پیروز به این مهم شد اما یکی از پرسش های اساسی در ارتباط با ساخت این مجتمع تجاری این است که اصلا چرا از ابتدا مجوز ساخت چنین سازه آهنی عظیمی در قلب بافت تاریخی کرمان توسط مدیران قبلی میراث و شهرداری های کرمان صادر شده است.

نکته بعدی که ابراهیمی به آن اشاره می نماید این است که مسؤولان کنونی اداره میراث فرهنگی در مورد پروژه پرتخلف تجاری شکایت نموده اند، اما دلیل اصلی شان برای این شکایت، نه اصل پروژه که تنها ارتفاع بالای این مجتمع بوده است. از سویی در قرارداد، بنا بر این بوده که 60 درصد مساحت کل مجتمع به ساختمان اختصاص پیدا کند که در عمل این فضا به 80 تا 90درصد رسیده، و تخلف دیگری شکل گرفته است.

آینده تاریک بازار تاریخی کرمان

این روزها در حالی بافت تاریخی کرمان شاهد رشد سریع مجتمعی چند طبقه است که کشور در ظاهر قوانین زیادی در حمایت از بافت های تاریخی دارد و شاید آخرین آن را می توان قانون بازسازی و احیای بافت های تاریخی مصوب سال 98 دانست؛ قوانینی که طبق آن می بایست از بافت های تاریخی در جای جای ایران حمایت کرد. اما به گفته مدیرعامل انجمن دیدبانان میراث و تمدن کرمان نه تنها این مجتمع مشرف به بافت تاریخی شهر ساخته شده، بلکه در آینده هم مسائل جدیدی را ایجاد می نماید؛ چرا که امروز بر اساس ضوابط میراث فرهنگی بسیاری از حجره های تاریخی از لوله کشی آب و گاز بی بهره اند، اما طبیعی است مغازه های سیتی سنتر در آینده هر دو را خواهندداشت و همین شرایط باعث می گردد بخش عمده ای از کاسبان بازارهای سنتی رغبت زیادی برای حضور در این مجتمع تجاری داشته باشند.

حامیان سفت و سخت سیتی سنتر

نکته قابل تامل درباره دعوای حقوقی بین میراث فرهنگی استان و مسؤولان سیتی سنتر این است که هرچند زور مسؤولان میراث به توقف چندماهه این پروژه در سال گذشته رسید، اما به گفته ابراهیمی، در نهایت دادگستری کرمان به نفع ادامه ساخت وساز رای داد.

جالب این که زمین مورد احتیاج برای ساخت این مجتمع هم که خود بخشی از بافت تاریخی بوده، توسط شهرداری در اختیار پروژه قرار گرفته است.

آن طور که ابراهیمی می گوید: سیتی سنتر در منطقه ای به نام گودال خشت مال ها بنا شده که علاوه بر وجود خانه های تاریخی زیاد، محل تامین خشت مورد احتیاج برای ساخت بازار کرمان هم بوده و به همین دلیل ظرفیت بالایی برای گردشگری دارد، در حالی که متاسفانه اکنون تمام خانه های این منطقه تخریب شده است.

پنهان از چشم وزیر

ابراهیمی ادامه می دهد: شمال این پروژه نیز به میدان ارگ متصل می گردد؛ میدانی که ثبت ملی است و میدان باغ ارگ را شامل می گردد. متاسفانه تمام مغازه هایی که پیشتر دور میدان بوده اند نیز در یکی دو سال گذشته تخریب شده و تنها یک در میان میدان و سیتی سنتر قرار گرفته است. همچنین بازار کرمان راسته شمالی و جنوبی دارد که به آن بازار قلعه محمود می گویند، اما بخش جنوبی این قلعه سال ها پیش به دلیل ایجاد خیابان امام به طور کلی مسدود و غرفه های آن هم به تدریج متروکه شده است، حتی بخش شمالی هم در حال متروکه شدن است و طبیعتا با ایجاد سیتی سنتر بیشتر بخش های بازار کرمان به این سرنوشت دچار می شوند.

این فعال فرهنگی در ادامه صحبت هایش می گوید: متاسفانه علی رغم این که وزیر میراث فرهنگی در نوروز از استان کرمان بازدید کرد، اما او را به این نقطه از شهر نیاوردند تا در جریان ساخت قضیه سیتی سنتر قرار نگیرد. این در حالی است که در اطراف بازار کرمان 100 مجموعه تاریخی وجود دارد که هرکدام لایق ثبت جهانی هستند و با ساخت سازه تجاری ظرفیت جهانی شدن را از دست خواهند داد.

مشکل عظیم ترافیک

یکی دیگر از مسائل سیتی سنتر ایجاد مسائل ترافیکی است که با راه اندازی آن شاهد چندبرابر شدن گره های ترافیکی هستیم. هرچند که اعلام شده یک تا دوطبقه این مجتمع پارکینگ خواهد بود، اما در عمل فضای اختصاص داده شده به پارکینگ حتی جوابگوی احتیاج کسبه خود این مجتمع هم نخواهد بود چه برسد به این که بخواهد مسائل ترافیکی را برطرف کند. به عبارت دیگر حتی اگر 5000 پارکینگ هم اعمال گردد هیچ منفعتی برای منطقه نخواهد داشت و در نهایت به نابودی بازار و مجموعه های تاریخی آن بخش منجر خواهد شد.

مدیرعامل انجمن دیدبانان میراث و تمدن کرمان با تاکید بر این که بافت تاریخی کرمان با ساخت سیتی سنتر آسیب جدی خواهد دید و دیگر در شهر هیچ اثر تاریخی که حریم معینی داشته باشد، نخواهیم داشت، ادامه می دهد: یکی دیگر از مسائل ایجادشده نابودی بازار و گردشگری شهری خواهد بود، چراکه منظره مجموعه های تاریخی بازار، گنجعلی خان، وکیل و ارگ زیبایی گذشته را نخواهد داشت.

ادله دادگاه پسند سیتی سنتر

درست است که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمان در میدان حقوقی بازی را به مسؤولان سیتی سنتر واگذار نموده است، اما فریدون فعالی، رئیس میراث فرهنگی استان درباره این پروژه به ما می گوید: مجوز ساخت این بنا در سنوات گذشته صادر شده و بر اساس مجوز تعداد طبقات این مجتمع هم معین است، اما از نگاه اداره میراث ارتفاع سیتی سنتر بیش از حد مجاز بود و به همین دلیل در دوران مسؤولیت بنده کار را در مراجع قانونی پیگیری و در جلسات مختلف ادله هایمان را هم مطرح کردیم اما قطعا وظیفه دستگاه قضایی این است که بر اساس ادله ها رای دهد و درنهایت (احتمالا با توجه به مجوزهای صادرشده در زمان گذشته) رای به محکومیت سازمان و به نفع سیتی سنتر صادر شد. حتی در دادگاه تجدیدنظر نیز ادله های مسؤولین پروژه محکم تر بود.

فعالی می افزاید: زمانی که پروانه ساخت این مجتمع صادر شده بود ارتفاع ساختمان معین نشده و صرفا اعلام شده بود که مجتمع می تواند در سه طبقه ساخته گردد و معین نبودن ارتفاع ابهاماتی را ایجاد کرد که در نهایت دلایل ما محکمه پسند نبود، اما مساله اصلی این است که باید در ابتدا معین می شد برای هر طبقه چه ارتفاعی معین شده است.

آیا وزارتخانه میراث فرهنگی حامی میراث کرمان است؟

اما صدور رای دادگاه استان کرمان به نفع سیتی سنتر باعث نشده تا مسؤولان میراثی استان دست از پیگیری بردارند؛ چراکه طبق صحبت های فعالی، مدیر اداره میراث فرهنگی استان کرمان پفراینده این پروژه به تهران ارسال شده و حالا به وسیله وزارت میراث فرهنگی و گردشگری کشور در حال پیگیری است.

با این حال مساله غیرقابل قبول آن است که به گفته این مقام مسؤول، تنها کاری که می توانستند از یک سال پیش انجام دهند، شکایت از دست اندرکاران پروژه بوده؛ شکایتی که تنها دلیلش نیز ارتفاع بیش از حد این مجتمع تجاری بوده و نه زیر سوال بردن اصل پروژه در بافت تاریخی و ارزشمند کرمان.

حالا باید منتظر و ماند دید آیا مسؤولان وزارت میراث فرهنگی و گردشگری به عنوان اصلی ترین حامی بافت های تاریخی کشور می توانند با اتکا به قانون جلوی ساخت و راه اندازی یک غول آهنی با پفراینده ای از تخلفات میراثی را در قلب بافت تاریخی کرمان بگیرند یا خیر.

زهرا رمضانی - ایران / روزنامه خبرنگاران