مرلین جادوگر؛ واقعیت یا افسانه؟ - راوه بلاگ

بدون ذره ای شک، قرون وُسطی یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین برهه های تاریخی برای انسان ها است. درست است که دوره رنسانس اصلی ترین تاثیر را در شکل گیری جهان سیاسی و فرهنگی امروز بشریت داشت و سیستم و نحوه تقسیم قدرت بین کشور ها و فرهنگ های مختلف نیز به نوعی در همین دوران معین شد، اما شکی در این موضوع وجود ندارد که قرون وسطی، سنگ بنای جهان امروز را گذاشت. یکی از مشهورترین پدیده هایی که در قرون وسطی رخ داد، در هم تنیده شدن تاریخ و افسانه و در نتیجه خلق ژانر شِبه تاریخی در ادبیات ملل بود. بسیاری از شخصیت های مشهور قرون وسطی، مانند شاه آرتور و مرلین جادوگر هم دقیقا در همین بازه زمانی و در دل رمان های شِبه تاریخی به جهانیان معرفی شدند.

مرز بین تاریخ و افسانه

همانطور که اشاره شد، در قرون وسطی ذره ذره فاصله بین تاریخ و افسانه کمرنگ تر و نامحسوس تر شد. تا پیش از قرون وسطی هم مرز بین واقعیت و افسانه، بسیار ناچیز و نامعلوم بود، اما در آن دوران، عمدتا عدم آگاهی باعث در هم تنیده شدن تاریخ واقعی و داستان های اساطیری و افسانه ای می شد. ولی نکته منحصر به فردی که در قرون وسطی به چشم می آید این است که بسیاری از نویسندگان، علی رغم اینکه آگاهی کافی را از تاریخ گذشتگانشان داشتند، اما با این حال تاریخ را عمدا با افسانه می آمیختند. درواقع هدف آن ها تاریخ نگاری نبود و بیشتر علاقه به خلق داستان هایی اساطیری داشتند که قهرمان های آن را عمدتا انسان های واقعی تشکیل داده اند!

بدون ذره ای شک، یکی از مشهورترین و البته زیباترین رمان هایی که به همین دلیل در قرون وسطی نوشته شد، رُمَنس سه پادشاهی (Romance of the Three Kingdoms) بود. اگر با ادبیات قرون وسطی آشنایی داشته باشید، قطعا می دانید که لغت رُمَنس (Romance) برخلاف مفهومی که اکنون در فرهنگ عامه دارد، صرفا به معنای داستان عاشقانه نبوده و در اصل به داستانی دراماتیک اشاره داشته است. در رمنس سه پادشاهی، بخشی از تاریخ چین همراه با شخصیت هایی که واقعا در تاریخ این کشور می زیسته اند روایت شده و اتفاقا تمام رویداد هایی که در این دوران رخ دادند هم کاملا در این کتاب آورده شده است. در نتیجه و در نگاه اول، به نظر می آید که این کتاب، یک کتاب تاریخی است. اما هنگامی که آن را مطالعه کنید خیلی زود متوجه می شوید که رمنس سه پادشاهی بیشتر از آنکه یک کتاب تاریخی باشد، یک رمان حماسی و دراماتیک است! در این رمان درست مانند اکثر رمان های مشهور قرون وسطی، بار ها و بار ها شاهد رخ دادن جادو و جادوگری هستیم و بسیاری از شخصیت هایی که واقعا در دوره هان (Han) از تاریخ چین زیسته اند، در این رمان به عنوان جادوگرانی خبره به تصویر کشیده شده اند!

مرلین جادوگر در افسانه ها

در افسانه ها آمده است که پادشاهی پس از شکست های تحقیرآمیزی که در جنگ داشت، تصمیم گرفت در بخشی از سرزمینش که برایش باقی مانده بود، یک برج بسازد. اما این برج هربار به دلایلی نامعلوم فرو می ریخت. مشاوران پادشاه به او پیشنهاد دادند که باید خون یک پسر بدون پدر را با سنگ بنای برج مخلوط نمایند تا دوباره فرو نریزد. از آنجایی که مرلین پدری نداشت و مشاوران پادشاه هم از او خشمگین بودند، به پادشاه پیشنهاد ریختن خون مرلین را دادند. اما مرلین با نبوغ خودش پادشاه را متقاعد کرد که دلیل فرو ریختن برجش، دو اژد هایی است که در زیر برج در حال نبرد هستند و با اینکار از مهلکه جان سالم به در برد!

حال که به حد کافی به مقوله رمان های شِبه تاریخی پرداختیم، وقت آن است که سراغ مرلین جادوگر برویم! به باور اکثر تاریخدانان، مرلین اولین بار در سال 1,136 میلادی و در کتاب تاریخچه پادشاهان بریتانیا (Historia Regum Britanniae) به تصویر کشیده شده است. این کتاب هم فضایی دقیقا مشابه با رمنس سه پادشاهی دارد و داستان آن را عمدتا انسان های واقعی پیش می برند. ضمن اینکه وقایع و اتفاقاتی که در این کتاب به تصویر کشیده شده اند هم کاملا از نظر تاریخی درست هستند. اما با این حال، از این کتاب به عنوان یک رمان شبه تاریخی یاد می گردد چرا که درست مانند رمنس سه پادشاهی، در این کتاب هم جادو و جادوگری عضوی جدا نشدنی از داستان است!

اگر داستانی که در این رمان آورده شده را به عنوان مبنای کار خودمان قرار دهیم، باید بگوییم که مرلین جادوگر درواقع فرزند یک راهبه و یک اینکوبوس (Incubus) است. در ادبیات اساطیری، اینکوبوس نام یک گونه از اهریمن های مذکر است که توانایی باردار کردن زنان، بدون اطلاع آن ها را دارد! طبق افسانه ها، قدرت های جادوگری مرلین هم از پدر اهریمنی اش به ارث برده شده است. البته نحوه باردار شدن مادر مرلین، داستانی بسیار پیچیده و جذاب دارد که بخاطر طولانی بودن بیش از حد آن، متاسفانه در این مقاله امکان توضیح آن وجود ندارد. متنی که در ادامه مطالعه می کنید، ترجمه شده عبارتی است که در کتاب تاریخچه پادشاهان بریتانیا درباره مرلین نوشته شده است:

وجود و باطن مرلین مملو از تناقضات بود. نطفه او از مادری پاک و خداپرست و یک شیطان پلید به وجود آمد. مرلین جادوگر، اهریمنی بود که در راه خدا می جنگید.

این شخصیت پردازی جذاب و عمیق، باعث شد مرلین جادوگر خیلی زود، هواداران بی شماری پیدا کند. کتاب تاریخچه پادشاهان بریتانیا توسط جافری مانموث (Geoffrey of Monmouth) که یک روحانی اهل ولز بود، نوشته شده است. در نتیجه عجیب نیست اگر بگوییم که مرلین جادوگر هم برای اولین بار در میان اهالی ولز شهرت یافت. اما بعد ها بخاطر جذابیت بسیار بالای این شخصیت و همچنین در هم تنیده شدن داستان او با شاه آرتور، مرلین جادوگر به محبوبیتی جهانی دست پیدا کرد.

در این تصویر بسیار قدیمی، غولی را مشاهده می کنید که به دستور مرلین در حال ساخت یک بنای سنگی است. جالب است بدانید که این بنای سنگی، همان استون هنج (Stonehenge) مشهور است!

مرلین و شاه آرتور

در جهانی امروز، ما به سختی می توانیم مرلین جادوگر را از شاه آرتور جدا کنیم. درواقع باور عمومی در ادبیات امروز به این گونه است که تقریبا تمام موفقیت هایی که شاه آرتور کسب نموده، به لطف دانش، جادوگری و البته پیشگویی های مرلین بوده است. در نتیجه اگر بتوانیم ثابت کنیم که شاه آرتور، یک شخصیت واقعی و حقیقی بوده، شاید بتوانیم وجود مرلین را هم ثابت کنیم.

اما نکته بسیار مهم در این رابطه این است که خود شخص شاه آرتور، یکی از بزرگترین معما هایی است که تاریخدانان در رابطه با شخصیت های اساطیری قرون وسطی با آن روبرو شده اند. خیلی ساده بخواهیم بگوییم، هیچ تاریخدانی نمی تواند با اطمینان بگوید که شاه آرتور واقعا در تاریخ وجود داشته و در عین حال، هیچ تاریخدانی هم نمی تواند با قطعیت بگوید که شاه آرتور صرفا یک شخصیت خیالی است! این موضوع زمانی بسیار عجیب و باورنکردنی می گردد که به خاطر بیاوریم بعضی از مهمترین اتفاقاتی که در تاریخ بریتانیا اتفاق افتاده، در رمان های شِبه تاریخی به شاه آرتور نسبت داده شده است.

همانگونه که چندین بار هم تاکنون به آن اشاره شد، درست است که در رمان های شبه تاریخی، حقیقت و افسانه با یکدیگر در هم می آمیزند، اما با این حال شخصیت هایی که در این رمان ها به تصویر کشیده شده اند، مخصوصا اگر شخصیت های مهمی مانند پادشاهان باشند، عمدتا انسان های واقعی هستند. ضمن اینکه این موضوع را هم هرگز نباید فراموش کنیم که از شاه آرتور به عنوان شخصی یاد می گردد که در اواخر قرن 5 و اوایل قرن 6 میلادی، از بریتانیای کبیر در مقابل هجوم قوم ساکسون ها دفاع کرد. رد وجود شاه آرتور درست مانند این است که ادعا کنیم آریو برزن بزرگ که از کشور ما در مقابل هجوم سپاه اسکندر مقابله کرد هم هرگز وجود نداشته است! تازه این در حالی است که آریو برزن یک سردار شجاع بوده، اما شاه آرتور عملا پادشاه بریتانیا بوده است!

در نتیجه به نظر می رسد شاه آرتور یک شخصیت حقیقی بوده که بخاطر دستاورد های بسیار بزرگ و بی نظیری که برای بریتانیا به همراه داشته، با داستان های اساطیری گره خورده است. اما واقعیت امر این است که هیچ مدرک قطعی و بی حرف و حدیثی کشف نشده که وجود شاه آرتور را ثابت کند. در نتیجه آرتور پندراگون (Arthur Pendragon) یکی از اسرار آمیزترین شخصیت های تاریخ بشریت به شمار می رود. او پادشاه بسیار بزرگ و قدرتمندی است که به سختی می توان از تاریخ بریتانیا و یا حتی جهان حذفش کرد، اما با این حال، بنظر می رسد که او و شوالیه هایش به طور کامل از تاریخ محو شده اند!

جالب است بدانید در میان تئوری های توطئه فراوانی که در رابطه با شاه آرتور و شوالیه هایش مطرح شده، یک تئوری توطئه به این موضوع اشاره دارد که مرلین جادوگر بنا به دلایلی مثبت و یا حتی منفی، آرتور و ارتش او را از تاریخ حذف نموده است! اما این تئوری توطئه از آن دست تئوری هایی است که خود نظریه پردازان توطئه هم به آن اعتقاد ندارند!

مرلین جادوگر و شاه آرتور در یک قاب!

ولی نکته بسیار مهمی که در رابطه با شاه آرتور و مرلین وجود دارد این است که حتی اگر شاه آرتور یک شخصیت حقیقی باشد، باز هم هیچ سندی وجود ندارد که به ما نشان دهد بین او و مرلین، واقعا ارتباطی بوده است. جالب است بدانید که حتی در کتاب تاریخچه پادشاهان بریتانیا که در آن برای اولین بار از مرلین جادوگر یاد شده بود هم هیچ ارتباط خاصی بین شاه آرتور و مرلین تصور نشده بود! البته در بخشی از این کتاب آمده که مرلین در به جهان آمدن شاه آرتور، چندان هم بی تاثیر نبوده است. ولی با این حال در کتاب تاریخچه پادشاهان بریتانیا هرگز به این موضوع اشاره نشده که آرتور و مرلین با یکدیگر ارتباط داشته اند یا حتی صرفا همدیگر را دیده اند. ضمن اینکه در دیگر کتاب های شبه تاریخی آن برهه تاریخی هم مرلین و آرتور به عنوان شخصیت هایی حقیقی به تصویر کشیده شدند، اما در این کتاب ها هم این دو شخصیت مرموز هرگز با یکدیگر ملاقاتی نداشتند.

با این حال در رمان هایی که در سال ها و یا حتی قرن ها بعد نوشته شدند، بنا به دلایلی نا معین، از مرلین به عنوان راهنما، استاد و یار و یاور همیشگی شاه آرتور یاد شده است. اگر با داستان های اساطیری شاه آرتور آشنایی داشته باشید، قطعا می دانید که مرلین هرگز جایی در میان شوالیه های شاه آرتور نداشت، اما با این حال، آرتور و شوالیه هایش تمام دستاورد های خود را کم و بیش مدیون مرلین بودند. درواقع می توان مرلین را به گاندولف در داستان ارباب حلقه ها تشبیه کرد!

مرلین جادوگر در قامتی شبیه به گاندولف در ارباب حلقه ها!

آیا مرلین یک شخصیت واقعی بود؟

دیگر قطعا تاکنون به این موضوع پی برده اید که هیچ سندی مبنی بر واقعی بودن مرلین جادوگر وجود ندارد. حتی اگر ما شاه آرتور را هم یک شخصیت حقیقی بدانیم، باز هم نمی توانیم با استناد به او، واقعی بودن مرلین را ثابت کنیم چرا که طبق اولین منابعی که به این جادوگر مرموز اشاره نموده اند، مرلین هرگز با شاه آرتور ارتباط یا حتی ملاقاتی نداشته است. پس آیا می توانیم مرلین را با خیال راحت به لیست شخصیت های اساطیری و غیرواقعی قرون وسطی اضافه کنیم؟

اولین نکته ای که در این رابطه وجود دارد این است که به نظر می آید بیش از یک مرلین در تاریخ وجود داشته است! مرلین اول، همان مرلینی است که پیشتر به نحوه به جهان آمدن و کسب قدرت های جادوگری اش اشاره کردیم. این مرلین اولین بار در همان کتاب تاریخچه پادشاهان بریتانیا که نوشته جافری مانموث بود به تصویر کشیده شد. اما به طرزی بسیار عجیب و غیرقابل توجیه، در کتابی که سال ها بعد به قلم خود شخص جافری مانموث نوشته شد، سرگذشت مرلین به نحوی کاملا متفاوت از کتاب تاریخچه پادشاهان بریتانیا روایت شد.

مانموث در کتاب زندگی مرلین (با نام لاتین Vita Merlini) از مرلین به عنوان حماسه سرا و قانونگذاری یاد نموده که با حضور در یک جنگ بزرگ و تماشای مرگ سه برادر رهبر و دوست خودش، دچار غم عظیمی می گردد. این غم عظیم در نهایت او را به جنون می کشاند. مرلین که حالا دیوانه شده سر به جنگل می زند و به طور کامل خودش را از انسان ها فاصله می دهد. او در جنگل درست مانند حیوانات زندگی می نماید و حتی زبان آن ها را نیز می آموزد. این ورژن از مرلین، عملا جادوگر نبوده و به جز توانایی صحبت با حیوانات، تنها توانایی ماوراطبیعه او، پیشگویی آینده بوده است!

این موضوع به خودی خود نمی تواند وجود مرلین را ثابت کند، اما منکر این هم نمی توانیم بشویم که در این ورژن دوم، مرلین بیش از همواره به انسان های عادی شباهت دارد و دیگر فرزند یک راهبه و و یک اهریمن نیست! ضمن اینکه یک نکته ظریف هم در رابطه با این ورژن مرلین وجود دارد. در بعضی کتاب های شبه تاریخی که بعضا قرن ها پیش از دوران جافری مانموث نگاشته شده بودند، شخصیتی بنام میردین (Myrddin) مشاهده می گردد که در دوران خودش یک شاعر فرزانه بوده است. او در جنگ آرفدریت (Arfderydd) که در سال 573 میلادی رقم خورد شرکت کرد. گفته می گردد پس از این جنگ، میردین دیوانه شد و با انزجاری که نسبت به انسان ها پیدا کرد، به جنگل پناه برد!

این موضوع باعث شده تا بسیاری از تاریخدانان و ادیبان معتقدند باشند مرلینی که توسط مانموث در کتاب زندگی مرلین به تصویر کشیده شده، از میردین الهام گرفته شده است. اما به هر حال این موضوع هم نمی تواند واقعی بودن مرلین را ثابت کند چرا که واقعی بودن خود میردین هم در هاله ای از ابهام قرار گرفته است! تقریبا تمام تاریخدانان معتقدند که میردین یک شخصیت خیالی بوده است.

ورژن دوم مرلین! در این ورژن، مرلین یک شاعر و ادیب است که می تواند آینده را پیشگویی کند! گفتنی است که این ورژن هم در ابتدا هیچ ارتباطی با شاه آرتور نداشت، اما بعد ها و توسط دیگر نویسندگان، کم و بیش به شاه آرتور نسبت داده شد

پس به طور کلی می توان گفت از هر راهی هم که وارد شویم، باز هم نمی توانیم ثابت کنیم که مرلین یک شخصیت واقعی بوده یا حداقل از یک آدم واقعی الهام گرفته شده است. در نتیجه اگر بخواهیم از منظر علمی به قضیه نگاه کنیم، می توانیم با اطمینان بگوییم که مرلین، هرگز در تاریخ وجود نداشته و کاملا ساخته ذهن نویسندگان قرون وسطی است.

البته این در صورتی است که با این موضوع کنار آمده باشیم که جادو و جادوگری هرگز در جهانی ما وجود نداشته است. چون اگر فرض را بر این بگذاریم که جادو و جادوگری در جهانی ما جایی داشته، آنگاه قطعا هیچکس به اندازه مرلین جادوگر نمی توانسته رد خود را در تاریخ گم کند! او کسی است که در تمام افسانه ها، توانایی این را داشته که ظاهر و چهره خودش و هر کس دیگری که بخواهد را تغییر دهد! مطمئنا اگر واقعا چنین فردی در تاریخ وجود داشته و البته بنا به دلایلی نمی خواسته توسط آیندگان بخاطر آورده گردد، ما هرگز با صرفا مطالعه کتب تاریخی او را پیدا نخواهیم کرد.

نظر شما کاربران در این رابطه چیست؟ آیا واقعا مرلین جادوگر روزگاری در کره زمین قدم می زده یا همه این داستان ها بیشتر از آنکه اثبات گر وجود مرلین باشند، نشان دهنده قدرت تخیل بشر هستند؟

منابع: Ancient-Code, ThoughtCo, TimelessMyths, Arthurian-Legend