داستان ترین های یک قرن - راوه بلاگ

بهانه این گزارش هم مستندی است که سراغ بخشی از همان ردها رفته و در مجموعه ای با عنوان مستندی برای قرن از ترین های صدسال گذشته گفته است.

این مستند شامل 14قسمت یک ساعته است که گاهی بیشتر هم زمان می برد. مثل قسمت بزرگترین ترورهای قرن که حدود 25 دقیقه از آن تنها مربوط به حاج قاسم است و در نهایت زمانش به 80 دقیقه هم می رسد.

مشکوک ترین مرگ های قرن، پرحاشیه ترین اتفاقات ورزشی قرن، بزرگ ترین بیماری ها، جنگ ها و خیلی از رخدادهای دیگر قرن بخشی از موضوعاتی است که این مجموعه از آنها با منابعی که شاید تا به حال چشمتان به آن نخورده، سراغش رفته است.

احمد کشاورز، کارگردانی مستند قرن را به عهده دارد و موضوع و فضای آن باعث شد که ما با او گفت وگویی داشته باشیم و از شکل گیری و جزئیات این داستان که به زودی از شبکه مستند روی آنتن می رود، بپرسیم.

از شروع ماجرا تا موضوعات تریندار قرن

شکل گیری قصه مستند قرن اولین موضوعی بود که گویا داستانش به بیشتر از یک سال پیش برمی شود و کشاورز درباره آن گفت: ما در شبکه مستند جلساتی تحت عنوان ایده داشتیم که از تقریبا یک سال و نیم پیش شروع شد و در آن ایده هایی مطرح می شد. یکی از آنها این بود که قرن در حال تمام شدن است و چون الان رسانه های دیگر سراغش می فرایند، کاری درباره قرن بسازید. آنجا من این طرح را دادم که مستندی برای قرن را با همین عنوان بسازیم. این مستند روایت ترینهای قرن است که در 14 قسمت طراحی شده است. ما حدود 25 ترین نوشتیم که می توانست به ما مرتبط باشد اما در ادامه 14 تا از آنها را انتخاب کردیم. مثلا ما وقتی بزرگ ترین خوانندگان قرن را در نظر گرفتیم، احتمال آن ضعیف بود که یک ایرانی بین آنها باشد و اگر هم این احتمال وجود داشت، نمی توانستیم اسم هر کسی را بیاوریم به همین دلیل از برخیترینها عبور کردیم و ترینها محدود و بیشتر سیاسی شدند. از طرفی چون پخش آن را در عید نظر گرفته بودیم، برخی موارد مثل برزگ ترین کشتارهای قرن را حذف کردیم و بعد به دلیل بحث های سیاسی برخی دیگر از این ترینها را کنار گذاشتیم، همچنین به دلایل دیگری مثل سیاسی هم بخش دیگری از سوژه ها را حذف کردیم و در نهایت به همان 14 تا رسیدیم.

به گفته این کارگردان، قسمت اول این مجموعه مشکوکترین مرگ های قرن است و قسمت دوم انقلابی ترین ورزشکاران قرن است و تمام این ترین هایی که از آن گفتم مصادیق خارجی دارند. او با بیان نمونه ای از این ماجرا و موضوعات دیگر این مستند اضافه کرد: مثلا درمورد انقلابی ترین ورزشکاران قرن ما جکی رابینسون و محمدعلی کلی را آوردیم و مصداق داخلی آن تنها تختی است. بزرگ ترین جنگ ها، بزرگ ترین ترورها، بزرگ ترین جدایی ها که در مورد ایران و بحرین می شود، بزرگ ترین بیماری های قرن که کرونا در آن خیلی جدی است و در آن توضیح دادیم که چرا کرونا بزرگ ترین بیماری قرن نبوده و از معمولی ترین بیماری های قرن است.

همچنین بزرگ ترین شخصیت های تاثیرگذار و بزرگ ترین رهبران انقلابی قرن هم یکی دیگر از موضوعاتی است که سراغ آن رفتیم، ما رهبران زیادی مثل باراک اوباما را می شناسیم که در این گروه جای نمی گیرند و چهره هایی مثل رهبری، امام خمینی(ره)، نلسون ماندلا، سیدحسن نصرا... و... هستند که این عنوان به آنها اختصاص دارد.

با چه رویکردی؟

اصولا هر اثری که شکل می گیرد، خط اصلی آن به رویکردی که خالق کار دارد، برمی شود. این ماجرا در مورد مستندها هم به شکل مشهودی صدق می کند. این که مستندی برای قرن در این چند قسمت دنبال چه بوده و با چه رویکردی شکل گرفته سوالی بود که کشاورز در پاسخ به آن می گوید: دقیقا این که ما چه نگاهی در کارمان داشتیم خیلی اهمیت دارد، یکی از رویکردهای اصلی ما بیان ناگفته ها به شکل غیرمستقیم بود، یعنی مثلا اگر در بزرگ ترین انقلاب های قرن گفتیم غیرمستقیم درباره خشونت های پس از آن انقلاب ها صحبت کردیم و مخاطب خود به خود می فهمد که انقلاب اسلامی ما اصلا خشن نبوده.

عنوان ترین ها به خودی خود اغلب باعث جلب نگاه ها می شود و این مجموعه هم که پر است از این ماجراها که شاید برخی از آنها جذابیت بیشتری داشته باشند، موضوعی که این کارگردان با اشاره به آن بیان نمود: در کنار بحث انتخاب موضوعات انتخاب 14 قسمت تا حدی تعمدی هم بود تا یک ارتباط سمعی هم بین این عدد و سال 1400 برای مخاطب برقرار شود. از بین این قسمت ها هم دو قسمت از آنها برای خود من خیلی جذاب بود و پیشنهاد می کنم اگر کسی تنها به دنبال دیدن برخی قسمت های این کار است، قسمت مشکوک ترین مرگ های قرن را حتما ببینند. در این برنامه ما با مرلین مونرو شروع می کنیم و رویکرد ما در این بخش انعکاس پشت پرده هالیوود است، بعد جلوتر می آییم و به جان اف کندی می رسیم با رویکرد دیگری که در این فضا وجود دارد. ورزشکاران انقلابی قرن هم قسمت دیگری است که دیدن آن را پیشنهاد می کنم، این برنامه نشان می دهد که در جامعه آمریکا اگر یک نفر سیاهپوست یا فعال اجتماعی باشد، چه زندگی های عجیبی را تجربه می کنند.

او همچنین در ادامه با بیان چند ویژگی مهم این مجموعه اضافه کرد: یکی از مهم ترین ویژگی های شاخص مستند قرن، وجود تصاویر آرشیوی است که اصلا دیده نشده است. منابع آرشیوی ما برای تلویزیون نیست و ما آرشیو خاصی از اینجا نگرفتیم چون درصد بالایی از موضوعات هر قسمت مصادیق خارجی و بین المللی دارد. به همین دلیل ما چند اکانت در سایت های آرشیوی دنیا باز کردیم و رقم قابل توجهی را صرف خرید این آرشیوها کردیم تا به منابعی دسترسی پیدا کنیم که تازه باشند. یکی دیگر از ویژگی هایی که می توانم از آن بگویم این است که ما به شدت ترجمه در کار داریم و در هر قسمت به چند زبان از منابع مختلف ترجمه داریم. به عنوان مثال یکی از قسمت های ما درباره پرحاشیه ترین اتفاقات ورزشی قرن است مثلا مسابقه تایسون با هالیفبد که یکی از بوکسورهای معروف آمریکایی است و جزو پرحاشیه ترین مسابقه های قرن بود؛ ما آن را کامل منعکس می کنیم و ترجمه و تصاویری از صحبت های آنها حتی بعد از مسابقه، آمدن پلیس و... داریم که این فضا را دیدنی می کند. همچنین اصرار ما همیشه این بوده که هیچ وقت تنها از کتب داخلی استفاده نکنیم. به همین دلیل پژوهشگران این کار مترجم زبان انگلیسی، عربی و... بودند تا زمانی که به دنبال پیدا کردن مراجع هستند، برایشان مهم نباشد آن منبع چه زبانی دارد و به هر شکلی آن را پیدا و ترجمه می کردند. بعد هم به دست نویسنده می رساندند. در این بین نویسنده هم خودش مترجم است و اگر جایی به مشکل برمی خورد، مجدد به آن منبع مراجعه و گیری که وجود داشت را حل می کرد. با همه اینها مثلا درباره خودکشی تختی ما باید به منابع ایرانی مراجعه می کردیم اما در مواردی مثل بزرگ ترین اتفاقات اقتصادی قرن اصلا نمونه ایرانی نداریم و باید تنها از خارجی ها استفاده می کردیم.

فرار از ساخت مستند خطی صوتی

در مستندهایی که با تصاویر آرشیوی شکل می گیرد، خیلی وقت ها ما اثری خطی و با ریتم ثابتی می بینیم که شامل مجموعه ای از تصاویر است که روی آن نریشنی گفته می شود.

حفظ ریتم و جذابیت در طول این جریان موضوع دیگری بود که در آخر کشاورز درباره چگونگی آن در مستند قرن گفت: من اسم آن مستندهای خطی را مستند صوتی می گذارم، یعنی خیلی ها وقتی می خواهند مستند آرشیوی بسازند، چون فضاسازی بلد نیستند، تنها یک اثر صوتی می سازند. ما اما با استفاده از برخی ابزارها مثل صدا، آرشیوهای دیده نشده و برقراری دیالوگ در آرشیوها، اتمسفری ایجاد کردیم که مخاطب مستند را رها نکند و مستند هم او را از خود جدا نکند. من همیشه در قسمت های مختلف کار به تدوینگر گفته ام دنبال دیالوگ بگرد، یعنی تنها تصویر کسی که درباره اش گفته می شود؛ در زیر آن صدا رد نشود بلکه خود او هم باید صحبت کند. مثلا اگر می گوییم جنگ، باید چند دقیقه صدای جنگ را بشنویم، مصاحبه فرمانده ببینیم و بعد نریشن شروع شود. علاوه بر این که کنار همه اینها، روایت ما در این مجموعه کاملا غیرخطی است و نخ تسبیح آن نیز همان زمان است که از گذشته شروع می شود و پیش می رود.

دنیایی از منابع نادیده و ناشنیده

پیدا کردن منابع و تصاویر برای مستندهای آرشیوی، جزو دغدغه هایی است که خیلی از مستندسازان به شکلی با آن دست و پنجه نرم می کنند، چرا که خیلی وقت ها این آرشیوها راحت در اختیار کسی

قرار داده نمی شود و باید مراحل زیادی تا رسیدن و دسترسی به آنها طی شود.

این مساله دیگری بود که درباره اش از کشاورز پرسیدیم. همچنین به ویژه دسترسی به آرشیوهای بین المللی و خرید این آثار با دلار هم اتفاقی است که او درباره اش گفت: چیزی که در کشورهای خارجی اتفاق افتاده این است که آنها پلتفرمی را برای آرشیوها تدارک دیده اند که از آن درآمد دارند. به هر حال یک مستندساز اگر دنبال آرشیو خاصی باشد، بالاخره به شکلی به آن دسترسی پیدا می کند.

به همین دلیل آنها برای سامان دادن به این فضا پلتفرمی ایجاد کردند که شما در مرحله اول با ورود به آن و پیدا کردن محتوای مورد نظری که می خواهید، بخشی از آن اثر آرشیوی را با کیفیت پایین و واترمارک می بینید و اگر همان بود که می خواستید می توانید با اشتراکی که دارید آن را بخرید و استفاده کنید، مثل خرید از فروشگاه های اینترنتی، اینجا به شما درگاهی معرفی می شود که اجازه دانلود آن اثر با کیفیت بالا را می دهد. این اتفاق در کشورهای مختلف به خصوص فرانسه و انگلیس اتفاق افتاده اما در ایران هنوز به این شکل چنین امکانی وجود ندارد.

سر و سامان دادن به این مجموعه هم به گفته کارگردان آن از مرحله پژوهش تا تحویل به شبکه مستند که قبل از عید رخ داد،حدود 13ماه زمان برده است.

ترینها و قضاوت سخت

هر وقت پای ترین وسط می آید، بحث قضاوت درباره معیار این موضوع هم مطرح می شود. یعنی این که کشف این ترین برچه اساسی اتفاق می افتد؟ آیا نظر شخصی گروه است یا ادله هایی برای آن وجود دارد؟ این هم ابهامی بود که کشاورز در موردش گفت: معیار ما در نظر دریافت شأن مخاطب بود. شما می دانید ما ترین های خیلی زیادی داریم و در مورد هر اتفاقی این بحث می تواند وجود داشته باشد.

ما در کنار شأن مخاطب برای انتخاب موضوعات این را هم درنظر گرفتیم که باید به مخاطب در طول هر قسمت محتوا و دیتایی منتقل شود. همچنین در این بین مخاطب باید ظرفیت ترین هایی که از آن می گوییم را داشته و در عین حال برایش جذابیت هم داشته باشد. البته در مرحله اول در همان جلسه هرکس چیزی می گفت و ما می نوشتیم و بعد باز هم با جلسات متعدد به آن 25مورد و در نهایت همان 14تایی که از آن گفتیم، رسیدیم. ما درباره هر کدام از این موارد کلی صحبت و بحث کردیم تا به نتیجه نهایی که می بینید، رسیدیم.

فاطمه شهدوست - رسانه / روزنامه خبرنگاران