جمال الدین اکرمی: دین من نسبت به آدم ها کتابی است که می توانم برای شان به یادگار بگذارم ، تصویرگر ایرانی نیازمند هم کمک است ، با رمان زندگی می کنم ، شعر دنیای مرا رنگین تر کرد - راوه بلاگ

آقای اکرمی نخست از دوران کودکی تان برای مان بگویید. آیا در دوران مدرسه اهل مطالعه کتاب های غیر درسی بودید یا خیر؟ و این که آیا در خانواده ای که عظیم شدید، شما را به کتاب خوانی تشویق می کردند؟

من در یک خانواده هشت نفره عظیم شدم. اگر شرایط تحصیل رایگان نبود، شاید خانواده ام از پس درس و مشق ما برنمی آمدند. پدرم کارگر کارخانه ریسندگی بود و مادرم خانه دار. هر چند آن ها فرصت زیادی برای پرداختن به ما بچه ها را نداشتند، اما همواره از احترام فراوان شان برخوردار بودیم. روزها و روزها با شیطنت های دوران کودکی گذشت تا آن که ناگهان همه چیز تغییر شکل داد. گویی در یک روز زمستانی، یک ماشین برف روب، برف های پیش روی مان را کنار زد. در راه طولانی از مدرسه به سمت دنیایی ناشناخته به حرکت درآمدم کتابخانه کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان. وقتی به آن جا رسیدم، شگفت زده به دنیای پیش رویم خیره شدم. دنیایی از کتاب های رنگی در قفسه هایی که به سادگی دست مان به آن ها می رسید. احساس کردم دنیای من همین جاست و من رویاهای گم شده ام را پیدا نموده ام. همان روز نخست کتاب داستان پسر گمشده را انتخاب کردم. روزی که به آینده دست یافته بودم. همواره بچه زرنگ کلاس بودم و شیفته ریاضیات و هنر. نقاشی را از بچگی دنبال می کردم. مجموع همه این ها همان دریچه ای شد که من در پی اش بودم. همان کودک خوش اقبالی که در سال 1336 در شهر کویری سمنان متولد شد، این شانس عظیم را داشت که با دنیا رویاهایش روبه رو شود. دنیای که در کانون شکل گرفت، از توجه و مهربانی های فرخنده کلانتری کتابدار کانون، برخوردار شد. یداله و مجید درخشانی مربیان نقاشی اش بودند، بهروز غریب پور و صدیق تعریف مربیان تئاتر و آقای اولیایی مربی موسیقی .

پس می شود گفت کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان راستا زندگی شما را کلا تغییر داده است؟

بله. کاملا.

از چه زمانی متوجه شدید که می توانید بنویسید و استعداد نوشتن دارید؟

خانم کلانتری ما را به نوشتن تشویق می کرد. مسابقه ای با عنوان کتاب در تابستان داشتیم که در فرایند آن، کتاب هایی را که می خواندیم، نقد می کردیم. این کار به من کمک کرد تا بتوانم به اطرافم خوب نگاه بی اندازم و خوب نقد کنم. بخشی از نقد هم نوشتن است و شما تشویق می شوید فکرهای تان را بنویسید. در آغاز نوجوانی در مدرسه یک معلم تبعیدی داشتیم به نام آقای افشار. او از دوستان صمد بهرنگی بود و عاشق کتاب (چندی پیش او را با سن بالایش در تهران دیدم راننده تاکسی شده بود!) آقای افشار به من اجازه می داد سرکلاس برای بچه ها کتاب بخوانم. در نظر بگیرید من آن روزها چه کتاب هایی می خواندم ماه در کایلنامو می درخشد شون اوکیسی، جان شیفته و ژان کریستف رومن رولان، پابرهنه ها زاهاریا استانکو یا اشعار احمد شاملو و برتولت برشت. همه این ها را مدیون کانون بودم. یادم هست که پس از دو، سه سال، کتابی در کتابخانه نبود که من نخوانده باشم.

چه شد که علاقه مند شدید به نوشتن؟

نوشتن را هم به همان بهانه مسابقه کتاب در تابستان آغاز کردم. همواره در زنگ انشا، قصه می نوشتم. یعنی دوست داشتم انشایم را به صورت قصه بنویسم. شعر هم دنیای مرا رنگین تر می کرد. از این ها گذشته، بیشتر دوست دارم درباره پدیده ای به نام کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان صحبت کنم.

تاثیر کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان در کار شما قطعا انکار نشدنی است، ولی هدف ما از این گفت وگو پرداختن به فعالیت های ادبی و هنری شما است. این که چه افرادی شما را در کار نوشتن تشویق کردند، چه شد که ادامه دادید و چگونه به این فکر افتادید که به نوشتن شعر و داستان بپردازید؟

ترجیح می دهم کمی بی پرده تر صحبت کنم. یادم هست قصه هایی را که در نوجوانی می نوشتم، خودم نقاشی شان می کردم. اولین قصه ام به نام افسانه گل لاله را نقاشی کردم. قرار بود فرح دیبا به شهر ما بیاید و کتابخانه کانون پرورش را افتتاح کند. این بود که ما، یعنی اعضای فعال کتابخانه، آغاز کردیم به شکستن لامپ ها و خرابکاری های بچگانه در آن جا. می گفتیم افتتاح کتابخانه حق خودمان است، نه دیگران. کتابخانه یک سال پیش تر از آن راه اندازی شده بود. می گفتیم چرا باید بعد این همه مدت، دوباره افتتاح شود؟ به هر صورت یک حالت تعارضی داشتیم. ولی فرح دیبا آمد. این جا بود که امنیتی ها ما را از زمین فوتبال بیرون کشیدند و بردند کتابخانه. کتابخانه کانون واقعا بدون اعضای همیشگی اش معنا نداشت. وقتی فرح دیبا قصه ام را با تصویرگری هایش روی دیوار دید، گفت: می خواهم این بچه را ببینم. این بود که مرا صدا زدند. ما واقعا قرار بود اعتصاب کنیم، اما به هر حال من رفتم و او با من صحبت کرد. از من پرسید دوست داری چه کاره شوی؟ من نمی دانم آگاهانه یا ناآگاهانه، گفتم دوست دارم نویسنده شوم. پس از نزدیک یک ماه، معلم زبان انگلیسی ما که همواره سرکلاس برای مان قصه هایی از جک لندن و دیگران می خواند، داستان مرا که در ویژه نامه کانون چاپ شده بود، سرکلاس خواند و من دیدم بله، این قصه من است. وقتی قصه را خواند، گفت: این قصه مال آن بچه ای است که آن گوشه کلاس نشسته. بعدش بچه ها ریختند سرم و تشویقم کردند. بعدها من این خاطره را به صورت قصه نوشتم و اسمش را گذاشتم پرنده ای در سینه. این قصه با تلاش رضی هیرمندی در کتاب ما هم روزی روزگاری توسط نشر چشمه نشر یافت.

فکر می کنم این ماجرا باعث تشویق تان شد، درست است؟

بله، خیلی. این که تلویزیون مرا نشان بدهد، برای خودم و خانواده ام بسیار جالب بود.

موضوع اولین قصه شما افسانه گل لاله چیست؟

درباره گل لاله ای است که زیر یک تخته سنگ سر از خاک درمی آورد. مدتی بعد با نسیم آغاز می نماید به حرف زدن و از او می خواهد از دنیای بیرون از آن جا برایش حرف بزند. می گوید من نمی خواهم یک جا بمانم و همان جا بمیرم. باد بهش می گوید اگر از خاک بیرون بیایی، ریشه هایت خشک می شود و تو می میری. گل لاله می گوید می خواهم آن چه را که برایم تعریف می کنی، با چشم خودم ببینم. باد گل لاله را از ریشه درمی آورد و یک روز تمام دشت ها، رودخانه ها و آدم ها را نشانش می دهد. هنگام غروب گل لاله به زمین می افتد و دخترکی او را برمی دارد و به خانه اش می برد. من هنوز هم این داستان را دوست دارم. فکر می کنم یک جا نماندن و جاری بودن، آرزوی همیشگی من بوده.

شما نقاش خوبی هم بودید و به سمت تصویرگری رفتید. این راستا را چگونه پیش بردید؟

هم زمان با خواندن کتاب، نقاشی را آغاز کردم. واقعا عاشق نقاشی بودم و از برادران هنرمند درخشانی چیزهای زیادی یاد گرفتم. عشق به ریاضیات و شطرنج را هم از کانون فرا گرفتم. برگزاری مسابقات هنری و اردوهای تابستانی رامسر انگیزه زیادی به من و دوستانم می داد تا راه رفته را ادامه بدهیم. اردوهایی که برایمان هزینه اقتصادی نداشت و امکانی برای سفر کردن و دور شدن از دنیای کوچک مان بود. ورق زدن کتاب های تصویری و کپی کردن آن ها مرا با دنیای خیال انگیز نورالدین زرین کلک، پرویز کلانتری، فرشید مثقالی، بهمن دادخواه، مرتضی ممیز و دیگران روبه رو کرد. علاقه ای که به نقاشی و کتاب های تصویری داشتم، باعث شد بعدها نقاشی را جدی تر پی بگیرم و بعضی از کتاب های خودم را خودم تصویرگری کنم. مجموعه نقاشی های سرزمین من و تصویرگری کتاب های نخلی برای تو، نامه ای به پدر و تهران قدیم از آن جمله است.

چه شد در دانشگاه رشته نقشه برداری خواندید؟

علاقه ای که به ریاضیات داشتم، همواره مرا به سمت معماری می کشاند، اما نتوانستم در رشته معماری دانشگاه تهران قبول شوم. همواره جزو رزروها بودم. ناگفته نماند آن روزها هم سهمیه های ویژه ای وجود داشت. در نتیجه رشته نقشه برداری را دنبال کردم. فکر می کنم ترکیب ریاضیات و هنر، آمیختگی شگرفی با خودش دارد که شاید بهترین نمادش معماری باشد.

شما زبان فرانسه هم خوانده اید. زبان فرانسه را هم زمان با نقشه برداری دنبال کردید؟

نقشه برداری را موقتاً رها کردم و زبان فرانسه را نصفه نیمه دنبال کردم. همواره دوست داشتم شازده کوچولو را به زبان اصلی بخوانم. یکی از استادان ما سیمین دانشور بود. آن زمان تقریبا نمی نوشتم، اما خواندن و نوشتن شعر، مرتب با من بود. هم زمان با ورود به دانشگاه تهران، به کمک مجید درخشانی و پرویز کلانتری به عنوان مربی نقاشی بچه ها در کانون پذیرفته شدم و به روستاها و شهرهای مختلف استان گیلان و بعد استان اصفهان رفتم. پس از انقلاب به همراه 550 مربی و کارشناس هنر از کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان اخراج شدم. به عنوان اعتراض در کانون به تحصن رو آوردیم و همراه هنرمندانی چون عباس کیارستمی، بهروز غریب پور، رضا فیاضی، اکبر سردوزامی، صدیق تعریف، کوروش افشارپناه، ناصر زراعتی و دیگران 56 شبانه روز در ساختمان اصلی کانون در خیابان جم (روبه روی بیمارستان جم) و پیرامون آن جا گردهم جمع شدیم، ولی به تحصن ما اعتنایی نشد و ما را از آن جا بیرون راندند. بعد به مدت دو هفته در پارک لاله تحصن کردیم که از آن جا هم رانده شدیم. سپس به دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران رو آوردیم و آن جا تحصن کردیم. آن جا بود که حسین علیزاده و محمدرضا لطفی هم به گروه اعتراضی پیوستند. آن ها آهنگ می ساختند و ما دسته جمعی می خواندیم. می خواهم بگویم این تلاش ها مجموعه ای از حس هایی است که به ضرورت زمان پدید می آید و من باید ببینم چه طور می توانم این تجربه ها را ماندگار کنم. بعدها در میانه دهه 60، کارشناس هنر کانون پرورش شدم و به آموزش مربیان کانون پرداختم. هم زمان مجله هنری تلاش را هم در کانون راه اندازی کردم.

اگر اشتباه نکنم نخستین کتاب تان سال 1368 منتشر شده، درست می گویم؟

بله. دو مجموعه شعر به نام های آهای آهای بهاره و اسب سفید چوبی با تصویرگری اکبر نیکان پور. بچه ها از این دو کتاب استقبال خوبی کردند و این باعث تشویق من می شد. آن زمان عضو شورای کتاب کودک بودم و آشنایی با عظیمانی چون توران میرهادی، نوش آفرین انصاری و به ویژه ثریا قزل ایاغ مرا با دنیای ادبیات کودک همراه کرد. هدایت های زنده یاد خانم قزل ایاغ در زمینه نوشتن و نقد ادبی کمک عظیمی برای من بود. پس از آن بود که کم کم نوشتن برای من جدی شد.

با این حساب تا این زمان نویسندگی برای تان چندان جدی نبوده است. پس چه فعالیتی را دنبال می کردید؟

در واقع نوشتن هنوز برای من شکل بیرونی پیدا ننموده بود. البته من خواندن را هیچ وقت قطع نکردم. پس از آن که به همراه دیگر مربیان کانون پرورش فکری اخراج شدم، سال 1358 به نوشتن برای بچه ها در کیهان بچه ها پرداختم. مدتی هم به عنوان خبرنگار در خبرگزاری پارس کار کردم و بعد معلم هنر شدم. از آن جا که آن وقت ها، اثر چندانی از معلم هنر نبود که هم تئاتر بداند، هم قصه بنویسد و هم نقاشی بکشد، با پیروزیت زیادی در کار روبه رو شدم. تجربه هایی که آن روزها در زمینه آموزش به بچه ها و نوجوانان به دست آوردم، برای من بسیار ارزشمند بود. شیرین ترین زمان زندگی من روزهایی بود که به عنوان مربی فوق برنامه با نوجوان ها کار می کردم. به همراهی دوستانی چون محمد اصفهانی، علیرضا بهشتی، حسین معینی و رضا تنها، مدرسه رجا را در سال های نخست دهه شصت راه اندازی کردیم. طی آن سال ها اردوهای زیادی برگزار کردیم و اغلب همراه بچه ها در قطار و اتوبوس بودیم. تابستان ها باغ سبز کرج را کرایه می کردیم که سه استخر داشت. از خانواده هایی که وضع اقتصادی خوبی داشتند، کمک اقتصادی می گرفتیم و به بچه هایی که امکانات اقتصادی نداشتند، کمک می کردیم. بچه ها صبح ها در باغ سبز کرج میوه می چیدند و یا بسته های آموزشی کانون را بسته بندی می کردند و با دستمزد آن، هزینه کلاس های بعدازظهر کارگاه های نقاشی، تئاتر، شطرنج، استخر، زبان انگلیسی و کارهای دستی را می پرداختند. در واقع مدرسه خاصی بود و پرداخت شهریه اجباری نبود. سال های خاتمهی دهه شصت آموزش وپرورش، مدرسه را به بهانه رعایت نکردن مقررات اداری و روش آموزشی وزارتخانه ای، تعطیل کرد. روشی که به آموزش وپرورش نوین نزدیک تر بود. ما برپایه آن، به پیشرفت درسی بچه ها بیش از نمره بیست ارزش می گذاشتیم، برپایی کتابخانه و کارگاه های هنری و فنی اهمیت زیادی داشت و برگزاری اردوهای هنری، تفریحی و آموزشی دغدغه اصلی ما بود. مشاوره با بچه ها، پدران و مادران در بهبود روش های آموزش نقش مهمی داشت. اجرای نمایش هایی چون مضرات دخانیات چخوف و پس از بیست سال اُ.هنری، خواندن داستان های نویسندگانی چون هوشنگ مرادی کرمانی و جک لندن در زنگ انشا و ادبیات و برگزاری کارگاه های چاپ باتیک، نجاری، آزمایش های علمی و اردوهای گوناگون، از ویژگی های این مدرسه بود. مدرسه ای که امروزه چندان اثری از آن ها نیست. خاتمه زیر فشار آموزش وپرورش سنت گرا، مدرسه از ادامه تلاش هایش باز ماند و پس از آن هر کدام از ما به سمت وسوی دیگری رانده شدیم.

شما با تاثیرپذیری از کانون، پرداختن به شعر و داستان را هم زمان برای کودک و نوجوان دنبال کردید. به نظرم راضی نگه داشتن این گروه سنی، نسبت به ادبیات عظیم سال بسیار سختتر است. چه شد که شما در حوزه ادبیات کودک و نوجوان ماندگار شدید و توانستید کتاب های فراوانی برای گروه های سنی مختلف بنویسید؟

یکی از کتاب هایی که از دوران کودکی بر من تاثیر فراوانی گذاشت، پابرهنه ها اثر زاهاریا استانکو با ترجمه احمد شاملو بود. بسیار شیفته این کتاب بودم. این رمان درباره زندگی کولی ها و رویداد انقلاب در کشور رومانی است و زبان ادبی و ترجمه شگفت انگیزی دارد. خودم را در شخصیت قهرمان کودک رمان، یعنی داریه، پیدا می کردم. بچه ای که با کار و رنج خانواده اش آشناست و دنیا پیرامونش را با کنجکاوی عظیم سالانه ای می کاود. زبان روایتی این کتاب همراه با ترجمه شیوای شاملو برای من چنان زیبا بود که همواره به خودم می گفتم باید روزی کتابی بنویسم با همین زبان. اولین رمانم به نام چهل تکه را با همین حس و حال نوشتم. رمانی که برگرفته از کودکی های خود من است، با این تفاوت که قهرمان اصلی من در این کتاب یک دختر نوجوان است و برای نوجوان ها نوشته شده. نوشتن این کتاب به من جرات داد تا رمان نویسی را دنبال کنم و بعد نوشتن رمان شد دغدغه نخست. هنوز هم هیچ چیز به اندازه نوشتن رمان مرا راضی نمی نماید. زمانی که حمیدرضا شاه آبادی رمان نویس خوب نوجوانان، سرپرستی گروه رمان نوجوان امروز را در کانون به عهده گرفت، در کنار نوشتن داستان و شعر برای بچه ها، پرداختن به رمان کودک و نوجوان برای من بسیار جدی شد تا جایی که تا امروز تعدادشان به 10- 12 عدد رسیده است. مهم تر از آن برای من این است که می توانم شهر به شهر سفر کنم و در کنار برگزاری نشست های کتابخوانی و کارگاه های هنری برای مربیان و نوجوانان، با مخاطبان کتاب هایم روبه رو شوم و این که مثلا در شهرهایی مانند بوشهر، چابهار، بندرعباس، زاهدان، بیرجند، زنجان و جاهای دیگر با نوجوان هایی ملاقات کنم که رمان های مرا خوانده اند و قرار است نقدش نمایند و درباره آن ها با من حرف بزنند. هوشمندی آن ها در این گفت وگوها برای من بسیار شگفت انگیز است.

ضمن این که شما هر جایی رفتید سعی داشتید تجربه رمان تازه ای را برای نوشتن با خود بیاورید.

بله. سه رمانم مربوط به شهر چابهار است، یکی مربوط به جزیره هرمز و یکی، دو تا هم مربوط به سفرهای دور. هر جا که می روم، حال و هوای آن جا برایم جذاب می شود. فکر می کنم دین من نسبت به آدم ها و سرزمین هایی که پذیرای من بوده اند، کتابی است که می توانم برای شان به یادگار بگذارم. بیش از صد ترانه برای بچه ها سروده ام و سرودن شعر برای بچه ها و نوجوانان را هم تجربه نموده ام، اما هم چنان نمی تواند جای رمان را برایم بگیرد. نقاشی و تصویرگری هم برای من جذاب است، اما با رمان زندگی می کنم، چرا که فکر می کنم با نوشتن رمان، دنیا تازه ای خلق می کنم که بچه ها و نوجوانان می توانند خودشان و حس هاشان را در آن ها پیدا نمایند. بارها به این فکر می کنم که چرا بچه ها و نوجوانان میهن ما، شهر و سرزمین شان را به درستی نمی شناسند؟ چرا خواندنی های ایده آل آن ها هری پاتر و کتاب های ترجمه است؟ چرا ما از سرزمین کردستان، آذربایجان، لرستان یا ترکمن صحرا رمان کافی نداریم؟ من شیفتگی زیادی نسبت به سرزمینم دارم و فکر می کنم ویژگی های قومی ما باید با نوشتن رمان به نوجوان ها شناسانده شود، آن هم به این دلیل که دوران نوجوانی، مرز عبور از کودکی به عظیم سالی است. دورانی که پرداختن به آن تقریبا در جامعه ما پدیده ای فراموش شده و فقط نامی از آن در گفته ها باقی مانده است. هنگامی که با نوجوان ها روبه رو می شویم، درمی یابیم آن ها تا چه اندازه هوشمند و کنجکاوند و تا چه اندازه قابل توجه و احترام.

شما در کنار کتاب هایی که نوشته اید، چندین اثر ترجمه هم دارید. درباره آن ها برای مان بگویید.

من احتیاج به نوشتن را برتر و سودمندتر از ترجمه کردن می دانم، هر چند ترجمه هم جای خودش را دارد و من هم گوشه چشمی به آن دارم، از جمله ترجمه نزدیک به بیست کتاب داستان و رمان از آثار نویسنده سوئدی آسترید لیندگرن، از برجسته ترین داستان نویسان کودک ونوجوان دنیا.

پس چه شد سمت ترجمه رفتید؟

در نوجوانی کتابی از لیندگرن خواندم به نام برادران شیردل. هیچ وقت داستانش را فراموش نکردم. دو برادر که همدیگر را دوست دارند، در دو رویداد تلخ و جداگانه می میرند و در دنیا دیگری به نام نانگیالا به هم می رسند. در آن جا فرمانروای سلطه جویی در دره گل سرخ زندگی می نماید که می خواهد به سرزمین دره گیلاس و مردم صلح جوی آن جا حمله ور شود. دو برادر همراه با مردم ستمدیده به جنگ فرمانروا می فرایند، ولی با وجود پیروزی، هر دو توسط اژدهایی که نگهبان فرمانرو است، از پا درمی آیند و بار دیگر می میرند و به دنیا سوم سفر می نمایند. اصلا طرح این دنیا سوم توسط نویسنده، از بچگی برای من شگفت انگیز بود. وقتی متن انگلیسی این کتاب را پیدا کردم، خاطره خواندن هایش در نوجوانی بار دیگر به سراغم آمد و احساس کردم باید ترجمه اش کنم. احساسی که سبب شد به سراغ ترجمه کتاب های دیگر این نویسنده بروم. سفر به سرزمین دوردست، ماجراهای امیل و مگ آتش پاره از این مجموعه است. البته من ترجمه را از دو یا سه سال پیش آغاز کردم. سفری که به سوئد داشتم نیز خیلی تشویقم کرد. دوست داشتم حتی زادگاه لیندگرن را از نزدیک ببینم. عشق من به لیندگرن مرا به سمت ترجمه کشاند. البته کتاب های دیگری هم ترجمه نموده ام، ولی انگیزه اصلی در این فرایند، ترجمه آثار لیندگرن بود. همواره یک عاملی باعث شده که من به سمت چیز دیگری بروم. لیندگرن واقعا داستان نویس شگفتی آفرینی است.

در نتیجه کتاب هایی که ترجمه کردید، بیشتر موضوع کتاب و نویسنده برایتان اهمیت داشته است؟

بله به طور نمونه، کتاب ستارگان بخت ما را به خاطر موضوع شگفت انگیزش انتخاب کردم هم زیستی یک دختر و پسر سرطانی. البته زبانی که می شود در ترجمه به آن دست یافت هم بسیار برایم مهم است. مثلا موضوع و رفتار با زبان در ترجمه دلنشین کتاب پا برهنه ها توسط احمد شاملو یا درخت زیبای من توسط قاسم صنعوی، الگوی پرانگیزه ای برای من بود تا به کتاب هایی همانند آن ها برای ترجمه علاقه مند شوم.

در صحبت های تان اشاره نمودید که رمان دنیای دیگری برای تان دارد. ضمن این که در نگاه شما نوجوان نسبت به کودک، مخاطب خاص تری است. قطعا در این مورد بازخوردهایش را هم گرفته اید. چرا سمت رمان عظیم سال نرفتید؟ آیا این به طیف مخاطبانی که داشته اید، برمی شود؟

شاید به خاطر تاثیرگذاری بیشتر رمان نوجوان روی خواننده اش باشد. البته هیچ چیز جای رمان عظیم سال را نمی گیرد. یادم هست نویسنده ای از من پرسید چرا برای بچه ها می نویسی؟ این جوری هیچ وقت معروف نمی شوی. من فقط می توانستم لبخند بزنم، آن هم به این خاطر که تاثیری که می توانم روی نوجوان ها بگذارم، بسیار شگفت انگیزتر از دنیای عظیم سال است. من همواره یادداشت های زیادی از بچه ها و نوجوانان سراسر ایران دریافت می کنم. همان طورکه پیش تر اشاره نمودم، کانون برنامه ای با عنوان دو پنجره دارد. در این برنامه ما به شهرهای گوناگون می رویم و بچه ها آثارمان را نقد می نمایند. تاثیری که آثارمان روی بچه ها می گذارد، قابل مقایسه با دنیای عظیم سالان نیست. متاسفانه دنیا امروز، کودک و نوجوان را فراموش نموده و تیتر روزنامه ها به آن ها نمی پردازد، در حالی که دنیای پیش روی ما در دنیا بینی آن ها شکل می گیرد. شاید کمتر با دنیا بیرون کاری داشته باشیم، ولی با کشور خودمان و آینده اش کار داریم. تاثیرگذار بودن برای من بسیار اهمیت دارد. دوست دارم در ساختار دنیا پیش روی بچه ها و نوجوانان سرزمینم نقشی هر چند کوچک داشته باشم. در این راستا شاید نوشتن رمان برای آن ها بهترین راه حل باشد. گاهی وقت ها هم شعر صدایم می زند، ولی نه به ژرفای رمان.

یک بخش مهم کار شما پژوهش تصویرگری است. مجموعه مقالات و کتاب هایی در زمینه پژوهش تصویرگری دارید که در آن ها، هم به تاریخچه تصویرگری کتاب های کودک و نوجوان در ایران اشاره نموده اید و هم به آثار مهم و هنرمندان صاحب نام در این زمینه.

این هم برمی شود به دوران کودکی و نوجوانی من در کتابخانه کانون و به کتاب هایی که می خواندم و بارها و بارها غرق دیدن تصویرهاشان می شدم. بعدها در نشست هایی که برای آنالیز آثار تصویرگران در خانه کتاب داشتم، توانستم انسان های عظیم رویاهای تصویری ام را از نزدیک ببینم و با اندیشه های شان آشنا شوم. من این ملاقاتها را در خاطراتم نگه داشتم و درباره آن ها نوشتم. می خواهم بگویم خود هنرمندان عظیم هم احتیاج به دیدن دارند. نگاهی از درون، نه نگاه مطبوعاتی و ژورنالیستی. رابطه محبت آمیز ام با هنرمندانی هم چون پرویز کلانتری، محمود جوادی پور، محسن وزیری مقدم، و غلامرضا مکتبی مرا با رویاهای کودکی ام پیوند داد و جایش را به نگاهی از درون به آن ها و آثارشان.

چاپ کتاب دوجلدی کودک و تصویر و جستارهای نظری و تاریخی که در آن ها مطرح شده، رویداد پژوهشی برجسته ای به شمار می آید. در خصوصش بیشتر برای مان صحبت کنید. چه کمبود و ضعفی احساس کردید که تصمیم گرفتید چنین کتابی بنویسید؟

شاید نوشتن کتاب کودک و تصویر، ادای دین من به کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان باشد. همواره این دین را نسبت به بچه ها، مربیان پرتلاش و فداکار کانون و همچنین تصویرگران سرزمینم هم احساس می کنم. سال 1381 به نخستین نشست تصویرگری در خانه کتاب رفتم. وقتی درباره تصویرگری کتاب های بچه ها صحبت شد، دوستان دیگری که در نشست بودند، از اطلاعاتی که در این زمینه داشتم، شگفت زده شدند. تنها به این دلیل که از کودکی آن همه کتاب تصویری را بارها و بارها ورق زده و خوانده بودم. این بود که سرپرستی نشست ها از آن پس به من واگذار شد و فرصتی پیش آمد تا بسکمک از تصویرگران برجسته در کنار دانشجویان و هنرمندان گردهم بیایند و خاطرات شان را از دوران طلایی دهه های 40 و 50 در زمینه شکل گیری کتاب کودک و تصویرگری، بازگو نمایند. گذشته از تصویرگرانی که پیش تر از آن ها نام بردم، می توانم به حضور دیگرانی چون آیدین آغداشلو، محمدرضا دادگر، مهرنوش معصومیان، منوچهر درفشه، محمدعلی بنی اسدی، کریم نصر، ابوالفضل همتی آهویی و دست اندرکاران ادبیات کودک هم چون توران میرهادی و هوشنگ مرادی کرمانی اشاره کنم. بسکمک از شخصیت ها را پیش از این که ببینم، از روی آثارشان می شناختم و با رگه های رنگی شان آشنا بودم. نزدیک به پنجاه نشست در خانه کتاب برگزار گردید و گفته های هنرمندان در نشریه کتاب ماه کودک و نوجوان به چاپ رسید. نوشته هایی که بعدها دست مایه من برای نوشتن کتاب دوجلدی کودک و تصویر و همچنین کتاب تصویرگری در ادبیات دینی شد. موضوع جلد نخست کودک و تصویر به تاریخچه تصویرگری در ایران بازمی شود و موضوع جلد دوم آن به جستارهای نظری در تصویرگری. در کتاب تصویرگری در ادبیات دینی هم بیشتر به آسیب شناسی در زمینه تصویرگری دینی پرداخته شده است. به خاطر دارم که آقای وزیری مقدم را از ایتالیا به این نشست دعوت کردیم و او دعوت ما را پذیرفت. در این نشست ها با چهره هایی آشنا شدیم که بسکمک از آن ها به خاطر بی مهری های نابه جای پس از انقلاب حاشیه نشین شده بودند و کسی از آن ها یادی نمی کرد و حتی نام شان از کتاب های درسی پس از انقلاب حذف شده بود، هر چند تصویرشان هم چنان در آن کتاب ها به چشم می خورد. برگزاری نشست ها با چهار- پنج نفر آغاز شد و با نشستی صدوبیست نفره خاتمه یافت، آن هم به خاطر جابه جایی های سیاسی در نیمه دهه هشتاد. شنیدن خاطرات هنرمندانی چون ممیز و کلانتری، که با تلاش های محمد بهرامی و کشیدن پوسترهای سینمایی کارشان را آغاز نموده بودند و بعدها به تصویرگران دوست داشتنی کتاب های بچه ها تبدیل شدند، برای من باور نکردنی و شگفت انگیز بود. بجاست که همین جا از دست اندرکاران کتاب ماه کودک ونوجوان خانه کتاب آن زمان و همچنین آقای محبت اله همتی در کمک رساندن به تدارک این کتاب ها به نیکی یاد کنم.

آقای اکرمی چرا این خاطرات را چاپ نمی کنید؟ خیلی خواندنی خواهند بود.

حق با شماست. من این تلاش را برای نوشتن جلد سوم کتاب کودک و تصویر آغاز کردم ولی در نیمه راه دست از کار کشیدم. تکمیل این کتاب و مقدمات چاپ آن احتیاجمند پشتیبانی هایی است که با توجه به بی مهری نهادهای دولتی به فرایند پژوهش، ناممکن به نظر می رسد. نهاد کتاب سال ارشاد حتی حاضر نشد تقدیرنامه کوچکی به این سه کتاب پژوهشی بدهد، چه برسد به پشتیبانی های مادی و معنوی! کتابی که فراهم سازی آن سال ها وقت مرا پر کرد. هر چند جلد اول کتاب کودک و تصویر پیروز شد جایزه کتاب سال رشد را دریافت کند.

دقیقا. می خواستم به همین نکته برسیم. میزان ارزش گذاری به کتاب های پژوهشی. اصلا چه شد که به پژوهش علاقه مند شدید؟

دلیلش یکی این بود که در کمتر کتاب ترجمه شده ای درباره هنر و تصویرگری در ایران، به ویژه تصویرگری معاصر، اشاره ای به چشم می خورد. چیزی هم اگر هست، بیشتر اشاره به نگارگری کهن ایران است. در کتاب پانصد و چندین صفحه ای هنر در گذر زمان هلن گاردنر، فقط یازده صفحه به هنر کهن ایران پرداخته شده! در بخش تصویرگری کتاب دوجلدی از روزن چشم کودک دونا نورتون نیز هیچ نشانی از تصویرگری مشرق زمین، از جمله ایران، دیده نمی شود (به جز تصویرگری در ژاپن). از برجستگی های تصویرگری امروز ایران که بگذریم، نگارگری کهن ایران در تاریخ تصویرگری دنیا نقش برجسته ای دارد. تصویرگری خمسه نظامی و به ویژه شاهنامه فردوسی در مکتب های تبریز، قزوین و هرات، پدیده ای نیست که به آسانی بتوان نادیده اش گرفت. آشکار این که پاسخ گویی به چنین احتیاجهای میهنی، تنها با تلاشی سخت کوشانه و ارزش گذارانه امکان پذیر است. متاسفانه ما درباره نگاه تحلیلی به تصویرگری در ایران مقاله و کتاب چندانی نداریم. علاقه مندی هم زمان من به نوشتن و هنرهای تجسمی سبب شد تا بتوانم به این موضوع بپردازم و کتاب های یاد شده حاصل این علاقه مندی است. کتابی که با همه کاستی هایش می تواند مرجع دانشجویی مناسبی باشد تا هنرجویان گمشده های خود را در آن ها بازیابند، به ویژه این که کتاب های کودک و تصویر با لوح فشرده ای همراه است که الگوبرداری از تصویرهایش برای دانشجویان به آسانی امکان پذیر است.

حالا که به بحث تصویرگری رسیده ایم، باید بگویم به تصویرگری های کتاب های امروزی بسیار انتقاد دارم. کارها خیلی دم دستی، دیجیتالی، خام و گاه نامفهوم و بدرنگ هستند. به نظر شما با توجه به این که تصویرگران به نامی در این زمینه تلاش نموده اند، چرا شاهد اتفاقاتی از این دست هستیم؟

ناگفته نماند که تصویرگری ایران صندلی نسبتا برجسته ای در دنیا دارد، هر چند هم زمان از آسیب شناسی های جدی رنج می برد. نخست این که تصویرگری دانشگاهی در ایران، زیر مجموعه هنر نقاشی نیست، بلکه زیر مجموعه شاخه گرافیک به شمار می رود. به همین خاطر تصویرگر فرصت نمی نماید و یا به خودش اجازه نمی دهد پرداختن به طراحی و هنر فیگوراتیو را پایه کار خود بداند و احتیاجی به شناخت تاریخ هنر ایران و دنیا احساس نمی نماید. استادان هنر نیز اغلب بیش از همه به کار محض عملی توجه نشان می دهند و احتیاجی به آشنا کردن دانشجو با جستارهای نظری نمی بینند. کمتر دیده می شود تصویرگران ما با نام هایی چون محمود ملک الشعرای نقاش، محمد سیاه قلم، محسن تاجبخش، علی قلی خویی، ملک الکلامی و دیگرانی هم چون ولاسکویز، روبنس، اینگپن، دوشان کالای، ماسوآنو و دیگران آشنا باشند. تصویرگران نخستین ما همه استادان نقاشی بودند. افرادی مانند محسن تاجبخش و علی قلی خویی و تصویرگران معاصر چون پرویز کلانتری، لیلی تقی پور، حسین محجوبی و زمان زمانی از درون هنر نقاشی سربرآوردند و تصویرگری کردند. سازوکاری که تصویرگری امروز ایران از آن فاصله گرفته است. آسیب شناسی دیگر این که کمتر تصویرگری یافت می شود که ادبیات کودک و تاریخچه آن را بشناسد و کتاب های برجسته ادبیات کودک را بخواند. فرایندی که بدون علاقه مندی به آن، هنر تصویرگری از روح ادبی اش دور خواهد ماند و به تصویرهایی هر چند هنرمندانه، ولی جدا از مادر ادبیاتی اش تبدیل خواهد شد. از همین روست که این آثار بیش از آن که روح متن را در نظر بگیرد، به اصول ابتدایی تجسمی اش وفادار می ماند. نکته دیگر این که نگاه به هنر غیربومی و دل سپردن به جایزه های دنیای در زمینه تصویرگری، آن ها را از ویژگی های فرهنگ و هنر ایران دور نگه می دارد و آثارشان اغلب با جغرافیا، معماری، پوشش ها و فیگورهای ایرانی بیگانه است.

یعنی علت اصلی ضعف تصویرگری ما در همین روینمودهاست؟

دقیقا. ریشه ضعف ما در تصویرگری و حتی هنر نقاشی همین هاست. در کلاس های دانشگاهی و تخصصی هنرهای تجسمی و تصویرگری، استاد، دانشجویانش را مجبور نمی نماید از روی آثار میکل آنژ و داوینچی طراحی نمایند، یا مکتب سقاخانه و نقش پرویز کلانتری و صادق تبریزی را در پیوند میان هنر گذشته با امروز بشناسند. وقتی با دانشجو چنین صحبت هایی نشده، چه طور می توانیم از او انتظار داشته باشیم با هنر سرزمین ما پیوند بومی داشته باشد؟ تصویرگری ما جذاب است ولی عمدتا ایرانی نیست. هنرمند ما جایزه نوما وسیب طلایی براتیسلاوا را دریافت می نماید و در بولونیا می درخشد، ولی تصویرگری اش ایرانی نیست، در حالی که دنیا بیرونی تشنه دیدن ویژگی های یگانه سرزمین ماست. هر چند می توانیم تصویرگرانی چون محمدعلی بنی اسدی و کریم نصر را از این مجموعه استثنا کنیم و بگوییم آن ها اسطوره ها و تاریخ ادبیات را می شناسند ولی بیشتر تصویرگران امروز ما کپی تصویرگران خارجی هستند. همه این ها از آن جا ریشه می گیرد که آموزش آکادمیک در دانشگاه ها تعریف علمی نشده و برای آن اصول قاعده مندی وجود ندارد.

البته به نظرم می توان به نقش ناشرها هم در این کاستی ها اشاره نمود.

درست است. ناشرهای ما هم اغلب با ادبیات کودک و اصول تصویرگری آشنایی چندانی ندارند. هر چند آن ها عمدتا پرداختن به کیفیت ادبی و هنری کار را به مشاوران ادبی و مدیران هنری خود واگذار می نمایند، ولی درباره فرایندی چون تعامل نویسنده و تصویرگر بی تفاوت به نظر می رسند. همراهی کوانتین بلیک تصویرگر و رولد دال نویسنده، نمونه خوبی در این زمینه است. نویسنده ما زمانی کتاب چاپ شده اش را از ناشر دریافت می نماید که برای نخستین بار تصویرهایش را به چشم می بیند. تصویرهایی که غالبا با ذهنیت نویسنده و روح متن فاصله فراوانی دارد. کدام مدیر هنری و ناشری را می شناسید که چنین سازوکاری را تعریف نموده باشد؟ به نظر من برای هر پروژه ای احتیاج به تعریف کارشناسانه داریم و باید بدانیم روی چه خطی باید حرکت کنیم. این ها ضعف های تئوریک ماست که متاسفانه به آن ها اهمیت چندانی داده نمی شود.

آقای اکرمی به بحث کارشناسی در آموزش هنر بیشتر بپردازید.

در این مورد، می خواهم به دو نکته اشاره کنم. نخست به ضرورت آموزش هنر در فرایند آموزش وپرورش، سپس به ضرورت استفاده از هنر در فرایند آموزش وپرورش. در خصوص نکته نخست، بحث آشنایی با دنیا هنر را باید از مدرسه ها آغاز کرد، مثل همه دنیا. چرا باید زنگ هنر (به همراه زنگ کتابخانه) از زنگ درسی مدرسه ها کنار گذاشته شود، یا آن که درس دیگری جای آن را پرکند؟ و اگر زنگ هنری هست، چرا فقط باید به هنر نقاشی و خوش نویسی بها داده شود؟ مگر موسیقی، نمایش، قصه نویسی، معماری و عکاسی گونه های دیگر هنر نیستند؟ پاسخ این پرسش بسیار ساده است. آموزش وپرورش سنتی ما آشنایی با مبحث هنر را، برخلاف همه دنیا، ضروری نمی داند. ادامه همین آسیب شناسی است که بعدها به نظام دانشگاهی ما راه می یابد. در خصوص نکته دوم، بر این باورم که استفاده از هنر در بهبود نظام آموزشی نقش برجسته ای دارد. به گمان من، یک معلم مدرسه باید خوش خط باشد، با هنر نمایش و بازیگری تا اندازه ای آشنا باشد تا از فن سخنوری و سرعت عمل در رفتارهای هنرمندانه برخوردار شود، با شناخت ساده ای از هنر نقاشی و قصه نویسی، به صندلی تجسم و تخیل و خلاقیت احترام بگذارد و ریاضیات را در فرایند آشنایی با اصول معماری به کار بگیرد. مونا بروکز معلم برجسته کانادایی، پیروز شده با آمیختگی هنر و متن های درسی، سازوکار تاثیرگذار هنر را در فرایند آموزشی به درستی نشان دهد. همه این ها نشانگر ضرورت به کارگیری ظرفیت های هنر در بهبود نظام آموزشی است.

منظورتان این است که آموزش هنر باید از نهاد آموزش وپرورش آغاز و نهادینه شود؟ چه فعالیت های دیگری می تواند در فرایند آموزش به یک معلم کمک دهد؟

من سال ها هنر درس دادم بدون این که پیش تر آموزش ببینم. من به چه اجازه ای باید بدون آشنایی با فن تعلیم و تربیت وارد کلاس شوم و از روی ناتوانی دانش آموز را کتک بزنم؟ البته درس من نمره تاثیرگذاری نداشت و من ناگزیر به فشار آوردن به بچه ها نبودم. بر این باور بودم که هر کودکی هنر خاص خودش را دارد. به یکی شان به خاطر نقاشی هایش، به یکی به خاطر بازیگری اش و به دیگری به خاطر قصه هایش امتیاز می دادم. هر شخص بنا به استعدادی که داشت. به خاطر می آورم که دانش آموزی از میان همه این ها فقط توانست صدای جغد، مرغ، خروس و گربه دربیاورد و نمره خوبی هم بگیرد. چرا که نه؟ از جمله سرگرمی های بچه ها در مدرسه ای که پیش تر حرفش را زدم، چادر زدن شبانه آن ها در حیاط مدرسه بود. فعالیتی بدون هزینه، اما بسیار مورد علاقه آن ها. کارگاه ماکت سازی بچه ها را با درس هندسه آشنا می نماید، زنگ کتابخانه به همراه قصه خوانی و قصه نویسی می تواند بهترین تمرین برای زنگ ادبیات باشد و کارگاه عکاسی کنجکاوی آن ها را برای شناخت دنیا پیرامونی و فراگیری درس علوم برمی انگیزد. شاید باور نکنید، ولی یکی از نکته هایی که به من در فرایند آموزش کمک می نماید، استفاده از طنز است. من این رویکرد را از یک معلم تاریخ یاد گرفتم. او وقتی از دانش آموزان آزمون تاریخ می گرفت، مثلا در گزینه های چهار جوابی اش به این پرسش که چرا سلسله اشکانیان نابود شد؟ سه تا از گزینه هایش چیزی شبیه این بود: چون که آن ها کشک بادمجان دوست نداشتند و از گرسنگی مردند. و پاسخ درست را در یکی از گزینه ها قرار می داد. در واقع آزمون هایش هم با هدف آموزش همراه بود. به همین خاطر بچه ها بسیار دوستش داشتند و آموزه هایش را با علاقه دنبال می کردند. از آن زمان یاد گرفتم که طنز را از زندگی و نوشته هایم جدا نکنم. در سختترین شرایط کار با بچه ها، کاربرد طنز می تواند ورق را در رویارویی خشونت آمیز میان معلم و دانش آموز برگرداند و از اعمال خشونت جلوگیری کند. در بعضی از مدارس معلم هایی را می شناختم که به تنبیه بدنی روی می آوردند. اگر معلمی با رویکرد طنز آشنا باشد و بتواند در اوج قاطعیت و عدم خشونت، اوضاع را به نفع خودش و دانش آموز تغییر دهد، هیچ احتیاجی به تنبیه بدنی نخواهد بود. همچنین اگر فن نمایش را بشناسد و بداند که چگونه می تواند به جای عصبانی شدن، نقش آن را بازی کند، به سادگی می تواند بر حس زودگذر خشم چیره شود و محبوب بچه ها هم باشد. کاربرد همه این ها به معنای روی آوردن به آموزش وپرورش نوین است. نظامی که با مشارکت دانش آموزان و احترام گذاشتن به نظرات آن ها، مسئولیت دادن به تک تک آن ها، حذف صندلی رسمی معلم و شاگرد، برپایی کارگاه ها و اردوهای گوناگون و خاتمه استفاده از گونه های هنر در فرایند آموزشی شکل می گیرد. رویکردی که نظام آموزشی ما هم چنان با آن بیگانه و در تضاد است و به ناگزیر نه چندان محبوب بچه ها و نوجوانان ما.

آقای اکرمی صحبت از طنز شد که شما در نوشته های تان به آن پرداخته اید.

اشاره خوبی کردید. طنز رویکردی است که لبخند به لب های شما می آورد و به مخاطب تان یادآوری می نماید که شما اهل ارتباط یابی هستید و عمل گرا. مجموعه هفت جلدی قصه های قانون جنگل من، قصه های امروز جامعه ما است. در این مجموعه، روابط بین انسان ها را به حیوانات نسبت داده ام تا برای بچه ها خواندنی تر شود. چرا یک موضوع اجتماعی سخت را با بچه ها به صورت طنز در میان نگذاریم؟ در میان کتاب های دیگرم، کتاب دو جلدی خانم آقای کلاه دودی، کتاب 10 جلدی ام درباره تهران قدیم با عنوان ماجراهای ماشین مشتی ممدلی، کتاب جام دنیای در جنگل، مجموعه شعر شاعری در باغ وحش و همچنین کتاب ترجمه ای کمی با هم بخندیم همگی درون مایه طنز دارند. از میان نویسندگان طنزنویس کودک و نوجوان می توانم به نویسندگان خوبی چون هوشنگ مرادی کرمانی، شهرام شفیعی، محمدرضا شمس و فرهاد حسن زاده اشاره کنم.

ارزیابی تان از کتاب کودک و نوجوان امروز ما چیست؟

به نظر من ادبیات کودک و نوجوان ما ویژگی دنیای شدن دارد و بعضی از نویسندگان به راستی در مقایسه با نویسندگان دنیا چیزی کم ندارند. سختی های موجود در این راه را نخست باید در کاستی های ارتباطی میان ایران و دنیا پیرامونی دید. فرایندی که بیش از همه برخاسته از روینمودهای سیاسی و اجتماعی در سرزمین ما و فاصله گذاری میان نویسنده خودی و غیرخودی است. نکته دیگر در پشتیبانی های نیم بند و غیر مستمر نهادهای دولتی در ایجاد ارتباط میان نویسنده، شاعر، مترجم، تصویرگر، منتقد، پژوهشگر و ناشران ایرانی با نهادهای بین المللی ادبیات کودک و نوجوان است. سرزمینی که ما در آن زندگی می کنیم، هم چون جزیره دور افتاده ای است که گذر اتفاقی و گاه به گاه کشتی های عبوری آن را با دنیا بیرونی پیوند می دهد و فرایند معرفی ادبیات کودک ایران به دنیا نیز شبیه نهال تازه رسته ای که در برابر توفان علاقه مندی به ترجمه چندان تاب ایستادگی ندارد.

آقای اکرمی چه کتاب هایی در دست چاپ و نشر دارید؟

مجموعه ماجراهای ماشین مشتی ممدلی، مجموعه 10 جلدی قصه های مامان عظیم و سه جلد از مجموعه قصه های قانون جنگل مراحل نشر را سپری می نمایند. گذشته از آن 10 جلد کتاب در خصوص مهارت های شهرنشینی در دست انتشار دارم که پنج جلد آن ترجمه است و پنج جلدش تالیف. به همراه ترجمه رمان هایی چون بز سر به هوای امیل، ملکه سیاه پوش و در سرزمین دوردست. یک مجموعه 10 جلدی هم با عنوان ماجراهای غول غولک نوشته ام که در مرحله تصویرگری است و موضوعش مهارت های زندگی، به همراه سه جلد کتاب شعر و ترانه برای بچه ها با عنوان های عمو زنجیرباف، آواز گل ها و آواز رنگین کمان. دو کتاب پسری که از پنجره خم شده بود و ایلیای کوچک به زبان فارسی و سوئدی در کشور سوئد در دست چاپ است. یک رمان آماده ویرایش دارم با عنوان دختران دریایی که به زندگی نوجوان ها در جزیره هرمز می پردازد. رمان دیگری را آغاز نموده ام که به گذشته هایم برمی شود و در آن به روزهای کودکی ام در کتابخانه کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان هم اشاره خواهد شد.

و سخن خاتمهی؟

حرف آخرم باز هم برمی شود به بحث تصویرگری و سختی های حقوقی تصویرگران ما. از حقوق مادی و معنوی نویسنده و مترجم ادبیات کودک و نوجوان که بگذریم، تصویرگر ایرانی بسیار احتیاجمند هم کمک است. به نظرم شرایط کار تصویرگر ایرانی سختتر از شرایط کار نویسنده است، چرا که در کشور ما نویسنده و مترجم امکان بستن قرارداد پشت جلد کتاب را با ناشر دارند، اما تصویرگر نه. از سوی دیگر فرایند کار یک تصویرگر برای خلق تصویری های یک کتاب بسیار طولانی تر از نوشتن یک داستان توسط نویسنده است و این بدان معناست که تصویرگران ما بیش از نویسنده ها احتیاجمند توجه و پشتیبانی هستند.