بعد از 856 بار تحمل نیش مار، از خون این مرد می توان پادزهری انسانی علیه شمار زیادی از مارها تهیه کرد
به گزارش راوه بلاگ، در دنیای پزشکی، واژه هایی مانند مصونیت و پادتن معمولاً در آزمایشگاه ها و مقاله های علمی متولد می شوند. اما گاهی علم از جایی سربرمی آورد که نه قابل پیش بینی است و نه طبق دستورالعمل های معمول. ماجرای تیم فریده، مردی که آگاهانه خود را در معرض زهر کشندهٔ مارها قرار داد، شاید در نگاه اول شبیه یک خودآزاری جنون آمیز باشد. اما در دل این اقدامِ افراطی، یک فرصت طلایی برای علم نهفته بود: ساخت پادزهری که نه فقط برای یک مار خاص، بلکه برای ده ها گونهٔ مرگ بار کارایی داشته باشد. این مسیر با درد و ریسک همراه بود، اما امروز نتیجه اش چیزی ست که می تواند آیندهٔ نجات انسان از مارگزیدگی را دگرگون کند.
پدیدهٔ ایمنیِ بیش فعال: بدن تیم چگونه به آزمایشگاه تبدیل شد؟
آنچه تیم فریده به شکلی خودانگیخته در بدن خود رقم زد، فرآیندی است که در علم ایمنی شناسی به آن واکنش فرا ایمنی یا Hyperimmunization می گویند. در حالت عادی، وقتی بدن با یک مادهٔ سمی یا بیگانه روبه رو می گردد، گلبول های سفید نوع B شروع به ساخت پروتئین هایی می نمایند که پادتن نام دارند. این پادتن ها دقیقاً شکل مولکول های مهاجم را به خاطر می سپارند تا در آینده با سرعت بیش تری با آن ها مقابله نمایند.
اما کاری که تیم انجام داد، عبور از مرز معمول ایمنی بود. با تزریق مداوم و تدریجی زهر گونه های مختلف مار، او نه فقط برای یک نوع زهر مصونیت ایجاد کرد، بلکه بدنش را مجبور کرد که در برابر یک طیف گسترده از سموم عصبی، هموتوکسیک (Hemotoxic - آسیب زننده به بافت و خون) و کاردیوتوکسیک (Cardiotoxic - تأثیرگذار بر قلب)، واکنش نشان دهد.
در نتیجه، بدن او به مرور شروع به فراوری مجموعه ای از پادتن های خنثی نماینده کرد که توانایی شناسایی ساختارهای مشترک در انواع زهرها را داشتند؛ چیزی که در دنیای درمان به آن پادتن های خنثی نمایندهٔ فراگیر یا Broadly Neutralizing Antibodies گفته می گردد. این پادتن ها نه فقط اختصاصی نیستند، بلکه توانایی هدف گیری طیف وسیعی از مولکول های سمی را دارند، که دقیقاً همان چیزی است که برای فراوری پادزهر دنیای لازم داریم.
چرا پادزهرهای معمولی ناکافی اند؟
پادزهرهایی که در حال حاضر در بازار وجود دارند، با روش هایی کاملاً متفاوت فراوری می شوند. در بیشتر کشورها، این پادزهرها از خون حیواناتی مانند اسب یا گوسفند استخراج می شوند. این حیوانات در معرض مقادیر بسیار کمی از زهر مار قرار می گیرند، و بدن شان شروع به فراوری پادتن می نماید. این پادتن ها بعداً استخراج و تصفیه می شوند، و به انسان تزریق می گردند.
اما این روش چندین مشکل جدی دارد:
محدود بودن درمان: هر پادزهر فقط علیه زهر یک یا دو گونهٔ خاص کارایی دارد. در کشوری مثل هند که بیش از 270 گونه مار وجود دارد، چنین راه حلی به شدت ناکارآمد است.
واکنش های آلرژیک شدید: چون این پادتن ها از حیوانات غیرانسانی استخراج می شوند، ممکن است بدن انسان آن ها را به عنوان عامل بیگانه شناسایی کند و واکنش آلرژیک شدید نشان دهد. این پدیده را Serum Sickness یا بیماری سرم می نامند.
قیمت و نگهداری سخت: این پادزهرها گران هستند و باید در شرایط سرد نگهداری شوند، که در منطقه ها فقیر یا گرمسیری سخت است.
ترکیب سحرآمیز: چطور پادتن های تیم فریده تبدیل به دارو شدند؟
پژوهشگران با تحلیل خون تیم فریده پیروز به استخراج دو نوع پادتن اصلی شدند:
پادتن LNX-D09: این مولکول خاص توانست در آزمایش های حیوانی، موش ها را در برابر شش نوع زهر کشنده محافظت کند. وقتی همراه با دارویی به نام وارسپلادیب (Varespladib - بازدارندهٔ آنزیم فسفولیپاز A2) استفاده شد، دامنهٔ اثربخشی اش حتی بیش تر شد. این دارو جلوی تخریب سلول ها به وسیله زهر را می گیرد و نوعی سد دفاعی در برابر زهر ایجاد می نماید.
پادتن SNX-B03: پادتنی چندمنظوره و قوی که حتی به تنهایی، در برابر مجموعهٔ گسترده ای از زهرها پاسخ نسبی ایجاد کرد. این پادتن احتمالاً ساختارهای مشترک در زهرهای مختلف را هدف می گیرد.
دانشمندان با ترکیب این پادتن ها به یک نوشیدنی محلی درمانی رسیدند که در آزمایش های حیوانی توانست در برابر 13 گونهٔ مار محافظت کامل و در برابر 6 گونه دیگر محافظتی جزئی فراهم کند. مهم تر از همه، این اولین بار بود که یک درمان مبتنی بر پادتن انسانی، چنین طیف وسیعی از زهرها را بی اثر می کرد.
امید به آینده: از سگ های گزیده شده تا انسان
قبل از آن که این پادزهر برای استفاده انسانی تأیید گردد، باید مراحل زیادی را پشت سر بگذارد. فعلاً تیم تحقیقاتی میخواهد آن را روی سگ هایی آزمایش کند که در استرالیا دچار گزیدگی می شوند. این گام مهمی برای آنالیز اثربخشی، ایمنی و دوز مناسب دارو در شرایط بالینی واقعی است.
در گام بعدی، تیم در پی ساخت نسخهٔ گسترده تری است که مارهای خانوادهٔ ویپرید (Viperidae) - شامل افعی ها، گرزه مارها و بسیاری از مارهای بومی خاورمیانه و آسیا - را نیز پوشش دهد. برای این کار، آن ها در حال تدوین الگویی هستند تا حداقل ترکیب موردنیاز برای بیش ترین اثربخشی را شناسایی نمایند.
نتیجه گیری: وقتی دانش، جسارت و ریسک به درمانی دنیای منتهی می شوند
مسیر تیم فریده هیچ شباهتی به مسیر علمی کلاسیک ندارد. او نه پزشک بود، نه پژوهشگر رسمی. اما با خطرکردنِ کنترل شده، آگاهانه و با شناختی تجربی از بدن خود، فرآیندی را شروع کرد که شاید روزی جان میلیون ها نفر را در سراسر دنیا نجات دهد.
آنچه تا دیروز ماجراجویی شخصی یک مرد به نظر می رسید، امروز در آستانهٔ تبدیل شدن به نخستین پادزهر دنیای و انسانی برای نیش مار است. پادزهری که نه تنها می تواند پوشش وسیع تری ارائه دهد، بلکه احتمال عوارض جانبی اش به مراتب کم تر از روش های قدیمی است.
در دنیا کنونی که هر سال بیش از 100هزار نفر بر اثر نیش مار جان خود را از دست می دهند، این خبر امیدی تازه است؛ و یادآوریِ این که علم گاهی از دل جسارت زاده می گردد، نه از کلاس درس.
منبع: Cell Press
منبع: یک پزشک