فیلم پرستیژ کلید کشف دنیا کریستوفر نولان شعبده باز
به گزارش راوه بلاگ، بهترین راه برای درک جهان بینی کریستوفر نولان و ترفندهای قصه گویی و فیلم سازی او، آنالیز فیلم پرستیژ (The Prestige) است. نولان به وضوح در این فیلم باورهای خودش را برای تماشاگران نمایان کرد و ما فهمیدیم که دیدگاه نولان به خودش و آثارش چیست. بیانیه ای بود که جهت کاری و حرفه ای کریستوفر نولان را به همه اعلام می کرد. با دیدن پرستیژ حس می کنید او تمام وجود و عشق و علاقه اش را صرف ساخت این فیلم نموده است، اتفاقی که از زمان ممنتو (Memento) نیفتاده بود. ولی با این حال پرستیژ بیشتر از آنکه یک اثر هنری تمام و کمال به حساب بیاید، بیانیه ای است که انگار نولان با قصد قبلی تنظیم نموده بود، انگار می خواست به جهان بگوید ببینید، این چیزی است که من دلم می خواهد بسازم. اگر می خواهید ذهن کریستوفر نولان را درک کنید، پرستیژ را دوباره ببینید.
فیلم اقتباسی بود از رمانی با همین نام و نوشته کریستوفر پریست، ولی دقیقا جنسی از سینما بود که فقط نولان می توانست بسازد. قصه ای درباره فریب، هویت، و فداکاری. مضامینی که در فیلم های قبلی نولان دیده بودیم ولی اینجا به غنا و پختگی کامل می رسید. داستان دو شعبده باز که فکر می نمایند دشمن همدیگر اند، در حالی که قرینه هم هستند. رابرت انجر (هیو جکمن) و آلفرد بوردن (کریستین بیل) هر دو به طرزی افراطی و رادیکال می خواهند در فریب کاری و شعبده بازی استاد شوند و در این راه به قدری همه چیز زندگی شان را فدا می نمایند که در نهایت خودشان قربانی فریب و دسیسه می شوند.
فیلم سؤالی پیش روی این دو مرد قرار می دهد: برای واقعی و باورپذیر در آمدن شعبده، حاضری تا کجا پیش بروی و چه ریسک هایی را به جان می خری؟ سؤالی که انگار کریستوفر نولان هم هربار قبل ساختن فیلم جدیدش از خودش می پرسد. یادمان نرود که برای همین تازه ترین فیلمش انگاشته (Tenet)، عملا و واقعا یک هواپیما را منفجر کرد تا همه چیز واقعی به نظر برسد.
- 30 نکته جالب از اینسپشن؛ فیلم جاه طلبانه نولان
آناتومی یک حُقه
پرستیژ از همان دقایق اولیه اش به ما می گوید که قرار است قصه ای عظیم تعریف کند. نمایی مرموز از تعداد زیادی کلاه می بینیم که در جنگل رها شده است، و نریشنی با صدای کریستین بیل می گوید: با دقت نگاه می کنین؟ سپس مایکل کین سه مرحله کلیدی شعبده بازی را می گوید:
- مرحله اول قرارداد یا عهد و پیمان (The Pledge) است و شعبده باز چیزی معمولی و غیرویژه را به تماشاچی نشان می دهد که مثلا بگوید ببینید، این فقط یه کلاه معمولیه، مثل کلاه شما و بغل دستی های شما.
- بعد نوبت به مرحله دوم یا برگشت ماجرا (The Turn) می رسد و حین آن شعبده باز با همان شیء معمولی حرکاتی ویژه و غیرمعمولی ترتیب می دهد و تماشاچی می فهمد که شیء معمولی نبوده است.
- در آخرین و سومین مرحله که به حیثیت (The Prestige) مشهور شده است، شعبده باز آخرین برگ برنده اش را رو می نماید و هنجارها را از نو می سازد. شی ء را به حالت معمولی قبلش برمی گرداند تا تماشاچی شگفت زده شود و لبخندی از سر رضایت بزند و مهارت شعبده باز و قدرتش در بازی با واقعیت و نظم معمول جهان را تحسین کند.
همانطور که کاتر (مایکل کین) می گوید: غیب کردن یه چیز کافی نیست، باید به تماشاچی نشون بدیم که قدرت برگردوندن و ظاهر کردنش رو هم داریم. صرف نابود کردن چیزها و غیب و پنهان کردنشان هنر نیست، یک شعبده باز حقیقی همواره راهی برای خلق کردن پیدا می نماید، حتی اگر با فریب دادن تماشاچی. نولان هم می داند کارش ساختن وهم و خیال و فریب دادن تماشاچی است، ولی دغدغه اش این است که چطور در نهایت چیزی واقعی و باورپذیر تحویل مخاطبی بدهد که خودش پول داده و بلیت خریده تا فریب بخورد. نکته اش این است که در فریب و دروغ سینما چیزی واقعی کشف کند.
این سه مرحله یا سه اصل شعبده در خود فیلم هم پیاده شده است. بوردن و انجر دو شعبده بازی هستند که مخاطب در ابتدا با هردوی آنها آشنا می شود و فرایند عادی و معمولی کار و حرفه و زندگی شخصی شان را می بیند.
قصه که جلوتر می رود و آن فاجعه معروف مخزن آب و مرگ همسر انجر رخ می دهد، وارد مرحله طولانی دوم می شویم. فصلی پر فراز و نشیب از فریبکاری، دروغ، فداکاری، شعبده و جادو و علم که دو همکار سابق و رقیب کنونی را در موقعیت های مختلف رو به روی هم قرار می دهد. در این مرحله نولان حُقه هایش را یکی یکی پیش چشم مخاطب می آورد و با انواع و اقسام معما و غافلگیری و سرگرمی، او را تا فصل پایانی و مرحله سوم شعبده همراهی می نماید. تا اینکه به افشاگری نهایی می رسیم و حقه و شعبده کریستوفر نولان به سرانجامی تأثیرگذار می رسد، و مخاطب از گول خوردن لذتی وافر می برد.
فداکاری های عظیم
پرستیژ داستان دو مرد است که زندگی شان را وقف فریب کاری و شعبده بازی نموده اند و به تدریج آنقدر در این کار مهارت پیدا می نمایند که مرز بین زندگی واقعی و نمایش برایشان برداشته می شود و مدام برای همدیگر دسیسه می چینند.
انجر و بوردن دو روی یک سکه اند. شباهت های این دو نفر فقط در شیفتگی غیرقابل کنترلی که نسبت به جادو و نمایش و شعبده دارند نیست. هردو همسرشان را در مقطعی از دست می دهند، هردو آسیب های جبران ناپذیری به هم می زنند، هردو از دفترچه خاطراتشان برای به دام انداختن هم استفاده می نمایند، و مهم تر از همه، هردو برای اینکه کامل ترین و درخشان ترین شعبده جهان را اجرا نمایند، خودشان را تا مرز نابودی می کشانند.
بوردن نیمی از زندگی خودش را با کس دیگری تقسیم نموده است. شعبده انتقال انسان (Transpoted Man)، حُقه ای که طی آن توپی را از دری می انداخت و بلافاصله و کنار دری دیگر که چند متر دورتر بود ظاهر می شد و توپ را برمی داشت، در واقع با تکنیکی ساده به اجرا در می آمد. از بدل خودش استفاده می کرد، و آن بدل، برادر دوقلوی خودش بود. ولی حُقه عظیمتر در زندگی شخصی بوردن جریان داشت. او نه تنها در شعبده هایش، بلکه در زندگی واقعی هم از بدل استفاده می کرد. زندگی اش به دو بخش تقسیم شده بود و نیمی از آن را برادر دوقلویش راهنمایی می کرد. به همین دلیل گاهی اوقات عشقش به سارا (ربکا هال) واقعی بود و گاهی اوقات نه، چون یکی از برادرها عاشق سارا بود و دیگری اولیویا (اسکارلت جوهانسون) را دوست داشت. برادران بوردن برای حفظ این حُقه عظیم زندگی شان حاضر به پرداخت هر هزینه ای بودند. وقتی یکی به دلیل توطئه انجر انگشتانش با شلیک تفنگ از جا کنده شد، دیگری انگشت خودش را قطع کرد. در زندگی روزمره خودشان را نوبتی گریم می کردند تا در نقش فالن دستیار مرموز بوردن ظاهر شوند. آن ها خودشان و زندگی شان را تمام و کمال وقف نمایش و شعبده کردند، بی توجه به اینکه اطرافیانشان چه آسیب هایی می بینند.
آن سوی ماجرا، انجر و شیفتگی بی حدوحصرش مثل خوره او را از درون نابود می کرد. در ابتدا همه چیز به خاطر غم از دست دادن همسرش بود، ولی تعصب و نفرتی که نسبت به بوردن داشت او را کور نموده بود و نمی فهمید تا کجا باید پیش برود. فکر و ذکرش این بود که سر از کار بوردن در بیاورد و بفهمد راز حقه معروف او چیست. هرقدر کاتر به او می گفت جواب معما ساده است و بوردن از بدل استفاده می نماید، گوش انجر بدهکار نبود و مدام به دنبال جوابی سخت تر، پیچیده تر و هولناک تر می گشت. در نهایت جواب این پیگیری عجیبش را گرفت، و بهایش را هم با سهمگین ترین چیزها داد.
وقتی بوردن نام تسلا را روی کاغذ نوشت و به عنوان رمز موفقیتش به انجر داد، فکرش را هم نمی کرد سفر دور و دراز انجر و دیدارش با نیکولا تسلا (با بازی دیوید بووی) منجر به خلق دستگاهی شود که از همه چیز، حتی انسان، کپی و کلون می ساخت. بوردن گمان می کرد انجر را دنبال نخود سیاه فرستاده است، ولی انجر مصمم بود به جوابش برسد. حتی اگر این جواب را خودش با دست های خودش خلق می کرد. دستگاه تسلا بنا بود انجر را چند متر جابه جا کند، ولی در عوض از او کپی می ساخت. انجر که بعد از این همه ماجرا به هیچ وجه حاضر نبود شکست را بپذیرد، دست به اقدامی هولناک زد. حُقه انتقال انسان را به اجرا در آورد، ولی با یک راز سیاه و ترسناک. هرشب در دستگاه تسلا می رفت تا یک کپی از خودش بسازد، تا با غیب و ظاهر شدن در دوردست ترین نقطه سالن نمایش، تماشاگران را به حیرتی عجیب وا دارد. اما هیچ حُقه و شعبده ی عظیمی بدون فداکاری عظیم و سهمگین عملی نمی شود. انجر هر شب که یک کپی از خودش می ساخت، نسخه قبلی را در مخزن آب غرق می کرد.
اما معین ترین تفاوت بین این دو مرد، در رویکرد و دیدگاهشان به شعبده بازی نهفته است. بوردن ملزومات این حرفه را درک می نماید، همه چیز را از نظر تکنیکی و فنی می بیند و از همه چیز بهترین استفاده را می برد. انجر یک شو من تمام عیار است. دلش می خواهد همه چیز دراماتیک و پیچیده باشد. دلیل اینکه حُقه جابه جایی انسان بوردن را هضم نمی نماید این است که برایش قابل قبول نیست جواب معما به سادگی استفاده یک بدل باشد، و به همین دلیل آنقدر می شود تا به پاسخی پیچیده تر و شگفت آور تر برسد.
ویژگی های این دو نفر، در کریستوفر نولان هم دیده می شود. نولان می خواهد یک فیلم ساز ماهر باشد که تصاویر شگفت انگیز را به بهترین نحو ممکن کارگردانی می نماید و همه چیز را از نظر فنی با بالاترین سطح ممکن می سازد، و از سوی دیگر شو منی است که می خواهد توده های مردم را سرگرم و شگفت زده کند. بوردن نماینده بخش اول نولان است و انجر نماینده بخش دوم او. دو بخشی که در جنگ مدام با هم هستند، چون با یک شرایط متناقض طرف هستیم. اگر بخواهید مخاطب را با مسائل به شدت پیچیده و عمیق درگیر کنید، ممکن است توجه ش را به شما از دست بدهد و دیگر سرگرم نشود. و اگر بخواهید صرفا به سرگرم کردن او بپردازید، دیگر جایی برای حرف های مهم و ماندگار نمی ماند. کریستوفر نولان به طرز غریبی راهی پیدا نموده است تا بین این دو طرز تفکر صلحی پایدار برقرار کند و فیلم هایی بسازد که در عین سرگرم نماینده بودن و فروش بالا، مسائل و دغدغه های پیچیده ای را مطرح می نمایند.
اساس قصه گویی یعنی فریب تماشاگر، اینکه یکسری آدم و اتفاق تخیلی را جوری ارائه کنیم که مردم حس نمایند همه چیز واقعی است، درگیر ماجرا و شخصیت ها شوند و برایشان دل بسوزانند و به سرنوشتشان فکر نمایند. نولان به خوبی این قدرت را درک نموده است. می داند که چطور ما همه دلمان می خواهد فریب بخوریم و چطور برای اینکه بتوانیم به زندگی مان ادامه دهیم، مدام به خودمان دروغ می گوییم. او شاید بیشتر از باقی فیلم سازهای این دوره به قدرتی پی برده که در روایت و قصه نهفته است. ما برای زنده ماندن، به خودمان دروغ می گوییم، ولی چون زندگی مان بر پایه دروغ و فریب بنا شده است، خیلی زود سمت نابودی و ویرانی می رویم. بوردن شاید با خودش صادق باشد، ولی با هیچ کس دیگری در زندگی اش صادق نیست و در نهایت حتی همسرش تحت فشارهای روانی یک زندگی دوگانه، خودکشی می نماید. انجر بیشتر از همه به خودش دروغ می گوید و در نهایت کارش به جایی می کشد که بارها و بارها نسخه هایی از خودش را غرق می نماید. بوردن و انجر همچون لئونارد (گای پیرس در ممنتو) یا ویل دورمر (آل پاچینو در بی خوابی) روی دروغ و فریب تکیه نموده اند چون تنها راه بقایشان همین است. در نهایت هم بهایی سنگین بابت این دروغ ها می دهند.
نولان هم برای سرگرم کردن مخاطب امروزی هزینه های زیادی می دهد (هم اقتصادی، هم ریسک عملیاتی) و هربار چالش های عظیمتر و عجیب تری برای خودش و تیمش می تراشد. انگار با هر فیلم مردم جهان را برای حُقه و شعبده بعدی اش آماده می نماید و می ترسد اگر چیز تازه و شگفت انگیزی در چنته نداشته باشد و مخاطب را متحیرتر از قبل نکند، جادویش را از دست خواهد داد.
شاید این مدیوم پوپولیستی و عوام فریب به نظر برسد، ولی قصه گویی و شگفت زده کردن مخاطب نیازمند فداکاری و وقف تمام و کمال زندگی است.
منبع: collider
منبع: دیجیکالا مگ